Μια χαρτογράφηση του φύλου στους δρόμους Βάρης, Βούλας και Βουλιαγμένης
Η πρόσφατη απόφαση της διοίκησης του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης να ονομάσει «πλατεία Φώφης Γεννηματά» τον νέο κοινόχρηστο χώρο στα Πηγαδάκια Βούλας ήταν πραγματικά ασυνήθιστη. Φαίνεται ότι σταματά μια παγιωμένη από το παρελθόν πρακτική που αναπαράγει έναν κόσμο στερεοτύπων: Η παρουσία γυναικείων προσώπων στα ονόματα οδών και πλατειών είναι κάτι ιδιαίτερα σπάνιο, όχι μόνο στο δημόσιο χώρο των 3Β αλλά και σε όλη την Ευρώπη, όπως απέδειξε πρόσφατη έρευνα της ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης ΟBC Transeuropa.
Ο «Δημοσιογράφος» ακολουθώντας τα βήματα αυτής της πανευρωπαϊκής έρευνας, αξιοποίησε δημόσια δεδομένα αντλώντας λίστες με τις ονομασίες οδών και πλατειών για τις τρεις πόλεις και ανέλυσε τα στοιχεία κατατάσσοντας τις προσωποποιημένες οδούς σε διάφορες κατηγορίες.
Το αποτέλεσμα της έρευνας είναι ότι από τα 867 ονόματα οδών, τα 386 (ποσοστό 45%) αφορούν σε πρόσωπα. Από τα πρόσωπα που αναφέρονται, γυναικείες μορφές είναι μόνο το 25%. Και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των γυναικείων μορφών είναι μυθολογικής αναφοράς, αφού οι σύγχρονες προσωπικότητες γένους θηλυκού είναι μόλις δύο (τρίτη γυναίκα θα είναι η Φώφη Γεννηματά)!
Καθορίζοντας τη συλλογική μνήμη
Η πρωταρχική λειτουργία για την ονοματοθεσία των οδών είναι χρηστική: Ο χώρος οργανώνεται σε μια πόλη ώστε να είναι εφικτός ο προσανατολισμός μέσα σε αυτήν. Κύριο μέλημα των διοικητικών αρχών είναι να μην υπάρχει δύο φορές το ίδιο όνομα οδού σε μία πόλη. Παράλληλα όμως με την πρακτική λειτουργία, η ονοματοθεσία επιτελεί και άλλους στόχους, όπως η ανάμνηση ιστορικών γεγονότων και προσώπων. Στη χώρα μας δεν θα συναντήσει κανείς μια αυστηρά πρακτική διευθέτηση των δρόμων όπως στη Νέα Υόρκη (όπου υπάρχει η 5η λεωφόρος και 27η οδός λ.χ.).
Οι αρχές με τις αποφάσεις τους αυτές συμβάλλουν στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης. Τα πρόσωπα που βλέπουμε στις ελληνικές ταμπέλες οδοσήμανσης συγκροτούν μία λίστα ανθρώπων που αξίζει να τιμηθούν, να μνημονεύονται στην καθημερινότητα και να μείνουν στην ιστορία, εισέρχονται λοιπόν σε έναν κανόνα. Η απόφαση και τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για το ποια πρόσωπα θα μπουν στη λίστα αυτή έχει προφανείς (ίσως όχι πάντα συνειδητές) ιδεολογικές αλλά και κοινωνικές παραμέτρους.
Η γυναικεία παρουσία στους δρόμους των 3Β περιορίζεται αυστηρά στη μεγάλη χορεία των γυναικείων μορφών με τα εύηχα ονόματα που μας κληροδότησε η αρχαιοελληνική μυθολογία. Τα μυθολογικά πρόσωπα και οι θρησκευτικές προσωπικότητες (άγιοι, αγίες) στις οδούς του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης συνιστούν το 22% του συνόλου και υπήρξε μια από τις κύριες επιλογές για τις τοπικές διοικήσεις. Στην κατηγορία αυτή παρατηρείται και η μεγαλύτερη αντιπροσώπευση του γυναικείου φύλου καθώς οι 88 οδοί και πλατείες σε σύνολο 195 (ποσοστό 45%) είναι γένους θηλυκού.
Όμως η εικόνα ανατρέπεται πλήρως αν εξετάσουμε τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στην αρχαία και σύγχρονη ιστορία, πέρα από τον μύθο και τη θρησκεία. Σε σύνολο 191 οδών που αφιερώθηκαν σε ιστορικά πρόσωπα, μόνο 2 είναι οι γυναίκες που μνημονεύονται από την αρχαία ιστορία σε 4 δρόμους: Η Κλεοπάτρα (μία οδός στη Βάρη και μία οδός στη Βουλιαγμένη) και η Σαπφώ (μία οδός στη Βουλιαγμένη και μία οδός στη Βούλα). Ενώ 2 είναι και οι γυναικείες προσωπικότητες της σύγχρονης ιστορίας: Η Μπουμπουλίνα και η Αμαλία Φλέμιγκ, σε δύο οδούς της Βούλας. Στο σύνολο του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, οι ιστορικές γυναικείες προσωπικότητες συνιστούν το 1% στα ονόματα των οδών και πλατειών.
Πρόκειται για μια ακόμη αντανάκλαση μιας κοινωνικής πραγματικότητας, του περιθωριακού δηλαδή ρόλου που επιφύλαξε κατά κανόνα η κοινωνία μας για τις γυναίκες στην ιστορία. Παράλληλα, τα στοιχεία επιβεβαιώνουν τον κατά φύλα καταμερισμό του χώρου που επικράτησε διαχρονικά και προορίζει τον δημόσιο πεδίο στους άνδρες, περιορίζοντας τις γυναίκες εντός του σπιτιού.
Πρόκειται επίσης για μια κατάσταση που πολύ δύσκολα αλλάζει. Οι μετονομασίες οδών είναι μια αντιδημοφιλής στους πολίτες και δύσκολη διοικητικά πρακτική που απαιτεί μακρές γραφειοκρατικές διαδικασίες αλλά και πολύ χρόνο για να εμπεδωθεί.
