Για 12η χρονιά οργανώνεται φέτος από το Λαογραφικό Όμιλο Σεμέλη που εδρεύει στη Βάρη το φεστιβάλ παραδοσιακών χορών Ορέστεια, ένας φόρος τιμής στον πρόωρα χαμένο χορευτή του Συλλόγου Ορέστη Μυλωνάκη. Την Πέμπτη 20 Ιουλίου στις 9 μ.μ. ο περίβολος του ναού Προφήτη Ηλία στη Βάρη θα γεμίσει χρώματα, ήχους και κίνηση από τις ρίζες της ελληνικής λαϊκής πολιτιστικής παραγωγής σε μια ποιοτική αναπαράσταση που δεν ψυχαγωγεί απλώς, αλλά και εκπαιδεύει. Ψυχή του φεστιβάλ είναι η επίτιμη σήμερα πρόεδρος της Σεμέλης Βάνα Σαλταπίδα, η οποία μίλησε στον «Δημοσιογράφο» για το ρόλο της παράδοσης και τους στόχους του φεστιβάλ. Ολοκληρώνοντας φέτος τη διδακτορική της διατριβή στο ΕΚΠΑ με θέμα την παράδοση, έχει αναλάβει το οργανωτικό κομμάτι της απαιτητικής εκδήλωσης, αφήνοντας την καλλιτεχνική επιμέλεια στον χοροδιδάσκαλο του συλλόγου, Γιάννη Ρουσιάνο.
Πώς ερμηνεύετε την αγάπη του κόσμου για την παράδοση γενικότερα και τους παραδοσιακούς χορούς ειδικότερα;
Το ερώτημα που με απασχόλησε και στο διδακτορικό μου είναι τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους που σπεύδουν να μάθουν παραδοσιακούς χορούς σε ένα αστικό περιβάλλον, να επιστρέφουν στις ρίζες τους και στην παράδοση; Είναι πολλά, αλλά θα έλεγα το βασικό κίνητρο είναι η αίσθηση του ανήκειν, που είναι πολύ σημαντική για τους ανθρώπους της πόλης. Η συλλογική δράση, η αίσθηση ότι όλοι μαζί συνδημιουργούμε, ότι ανήκουμε σε ένα σύνολο. Στο πλαίσιο του συλλόγου συνάπτονται σχέσεις που οδηγούν σε γάμους, σχέσεις φιλικές για μια ζωή. Δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο στη Βάρη. Να μπορούν οι άνθρωποι να εκφράζονται, να δημιουργούν, να αθλούνται και όπως κάποιοι λένε, να κάνουν ένα είδος ψυχοθεραπείας, μέσα από το χορό, το τραγούδι, τη φορεσιά, το έθιμο. Και να προσθέσω ότι ο σύλλογος δεν περιορίζεται μόνο στην εκμάθηση παραδοσιακών χορών, παρόλο που είναι βασικό του κομμάτι. Έχουμε κάνει εκδρομές να παρακολουθήσουμε τα κατά τόπους δρώμενα, στην Καστοριά, στη Νάξο, στη Νάουσα και αλλού για γλέντια. Αυτά νομίζω ότι λείπουν από τις σύγχρονες πόλεις. Ο συγχρωτισμός με άλλους ανθρώπους και η αίσθηση του μέλους μιας παρέας.
Υπάρχουν κάποια κομμάτια της παράδοσης που να απορρίπτετε, όπως οι βωμολοχίες ή κάποια στοιχεία που σήμερα θεωρούνται σεξιστικά;
Όχι, και αρκεί να σας πω ότι πριν από κάποια χρόνια κάναμε μια πολύ επιτυχημένη εκδήλωση με τον δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης στην πλατεία της Βούλας, ανάψαμε φωτιές και τραγουδήσαμε τα άσεμνα της Κοζάνης, μαζί με τον κύριο Κωνσταντέλλο που χόρεψε μαζί μας. Αν είναι κομμάτι της παράδοσης, δεν μπορείς να το απορρίψεις. Όμως το κάθε πράγμα στον καιρό του. Δεν έχουμε δικαίωμα να παρέμβουμε και να ωραιοποιήσουμε την παράδοση.
Η παραδοσιακή μουσική όπως παίζεται στα σημερινά πανηγύρια πιστεύετε ότι έχει εκπέσει;
Θα έλεγα ότι έχει μετασχηματιστεί, όπως έχει μετασχηματιστεί και ολόκληρη η ελληνική κοινωνία. Τίποτα δεν είναι πλέον το ίδιο, επομένως γιατί θα πρέπει να είναι το πανηγύρι το ίδιο; Είμαι πάρα πολύ επιφυλακτική ως προς το κατά πόσο πρέπει να εκφέρουμε αξιολογικές κρίσεις τέτοιου τύπου, υποστηρίζοντας π.χ. ότι τα πανηγύρια αλλοιώθηκαν. Από τη στιγμή που εκφράζεται μια μερίδα του λαού μέσα από αυτά, θεωρώ ότι είναι απολύτως αποδεκτά. Να προσθέσω επίσης ότι οι δικοί μας παραδοσιακοί χοροί, γίνονται σε ένα πλαίσιο όπου κάποιος παρακολουθεί και κάποιος δίνει παράσταση. Δεν μιλάμε λοιπόν για συνέχιση της παράδοσης αλλά για αναπαράσταση στοιχείων της παράδοσης, αφού έχει παύσει να υφίσταται πλέον η παραδοσιακή αγροτική κοινωνία η οποία γέννησε αυτού του είδους τα πολιτισμικά φαινόμενα. Είναι τουλάχιστον ουτοπικό να ζητάμε μια πιστή αναβίωση.
Ζούμε σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Σας προσεγγίζουν άνθρωποι διαφορετικής καταγωγής;
Έρχονται άνθρωποι μη ελληνικής καταγωγής. Δεν θα ξεχάσω μια κυρία από την Παλαιστίνη που ήταν πολύ ενθουσιασμένη. Επίσης, μία κοπέλα από την Κίνα που λάτρευε πραγματικά την εκμάθηση των χορών. Δεν έχουμε τέτοιου είδους προκαταλήψεις. Βέβαια, η συντριπτική πλειοψηφία είναι Έλληνες και σε μεγάλο ποσοστό άνθρωποι που με κάποιο τρόπο έχουν μια βιωματική σχέση με μία αγροτική κοινότητα, όπου υπάρχει ένας παππούς ή μια γιαγιά. Λίγοι είναι οι συμμετέχοντες με μια αυστηρά αστική καταγωγή.
Τι περιμένουμε να δούμε στο προσεχές φεστιβάλ Ορέστεια;
Έχουμε καλέσει τρεις συλλόγους: Ο πρώτος από το Περιστέρι θα παρουσιάσει χορούς από τα Γρεβενά, ο δεύτερος από το Χαλάνδρι θα παρουσιάσει χορούς από τη Φλώρινα, ο δικός μας σύλλογος θα παρουσιάσει χορούς από τα Μέγαρα, τη Μακρά Γέφυρα της δυτικής Θράκης και τη βόρεια Θράκη, ενώ θα έχουμε κοντά μας και τη χορευτική ομάδα της Μητρόπολης φέτος, που θα παρουσιάσει χορούς από την Αριδαία. Η επιλογή των συλλόγων γίνεται κυρίως με βάση το υψηλό τους επίπεδο, θέλουμε να κρατιέται το ενδιαφέρον του κοινού αμείωτο. Ξέρετε είναι ένα πολυδάπανο φεστιβάλ. Έχουν περάσει από το πατάρι του φεστιβάλ μας οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της παραδοσιακής μουσικής στην Ελλάδα. Επίσης, δεν υπάρχει υποδομή, όπως εξέδρα και καρέκλες, ήχος και φωτισμοί. Γι’ αυτό πρέπει να τονίσω ότι το φεστιβάλ δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί χωρίς τη στήριξη του δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης και του Αθανάσιου Μαρτίνου όλα αυτά τα χρόνια, αλλά και των υπόλοιπων χορηγών μας.
Οι φωτογραφίες της Βάνας Σαλταπίδα είναι του Γιάννη Καρνεσιώτη