Τα τοπωνύμια, μας λένε πολλά. Οι ιστορικοί γλωσσολόγοι συχνά καταφεύγουν σε αυτά για να ανιχνεύσουν στα βάθη των αιώνων την καταγωγή λέξεων αλλά και ολόκληρων λαών. Στη σύγχρονη εποχή κάθε νέα ονοματοθεσία κάποιου κοινόχρηστου χώρου ή μετονομασία κάποιου τοπωνυμίου από τις τοπικές αρχές γίνεται πάντα με μια ιστορική αφορμή και με ιστορική συνείδηση. Κάθε όνομα στο χώρο έχει και μια ιστορία να διηγηθεί, η οποία συχνά με την πάροδο των ετών περνάει στη λήθη.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Βάρκιζας, η οποία για ένα διάστημα 15 ετών είχε την επίσημη ονομασία «Αλίανθος». Την πρωτοβουλία της μετονομασίας πήρε η δικτατορία των συνταγματαρχών, στο πλαίσιο της μεγάλης επιχείρησής της να αλλάξει κάθε τοπωνύμιο της ελληνικής επικράτειας που κατά τα κριτήρια των τότε κυβερνώντων δεν είχε καταγωγή επαρκούς «ελληνικότητας» ή μια λόγια αισθητική. Το πιθανότατα αρβανίτικης προέλευσης «Βάρκιζα» δεν εκπλήρωνε τα κριτήρια της χούντας και με Βασιλικό Διάταγμα στις 11 Σεπτεμβρίου 1968 άλλαξε.
Εννέα χρόνια μετά την μεταπολίτευση η τοπική κοινωνία αποφάσισε ότι η τότε απόφαση ήταν εσφαλμένη. Τον Αύγουστο του 1983 ο πρόεδρος της Κοινότητας Βάρης Κωνσταντίνος Νάσσος εισηγήθηκε και το Συμβούλιό του αποφάσισε ομόφωνα το «Αλίανθος» να αποσυρθεί στο συρτάρι της ιστορίας και η Βάρκιζα να ανακτήσει το όνομά της. «Η περιοχή αυτή λόγω του τουριστικού ενδιαφέροντος έχει γίνει γνωστή τόσο στην ελληνική επικράτεια όσο και στο εξωτερικό με την αρχική της ονομασία, Βάρκιζα», σημειώνει η εν λόγω απόφαση. Η αλλαγή της «έφερε σύγχυση στις συναλλαγές των επαγγελματιών και των κατοίκων της με αποτέλεσμα τη ζημία τούτων», προσέθεσε στο σκεπτικό του ο τότε Πρόεδρος της Κοινότητας. Τον Ιανουάριο του 1984 ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής υπέγραψε την επαναφορά του τοπωνυμίου.
Αισθητικοί ήταν κυρίως οι λόγοι που οδήγησαν την τοπική κοινωνία της Βάρης να αρνηθεί την ονομασία «Βλάχικα» για τον ονομαστό μέχρι σήμερα συνοικισμό της. Ήταν 10 Μαΐου 1962 όταν το Κοινοτικό Συμβούλιο προεδρεύοντος του Γεωργίου Πάσχου εισηγήθηκε την αλλαγή του τοπωνυμίου. «Ως γνωστόν από 50ετίας περίπου εις τον ήδη συνοικισμόν Βλάχικα είναι εγκατεστημένοι σκηνίται κτηνοτρόφοι», αναφέρει η απόφαση που συνεχίζει: «Ήδη όμως από αρκετών ετών οι εν τω ως άνω συνοικισμόν εγκατασταθέντες κτηνοτρόφοι ανήγειραν αρκετάς οικοδομάς εγκατασταθέντες μονίμως και αφομοιώθηκαν πλήρως ως προς τα ήθη και τα έθιμα μετά των λοιπών κατοίκων της κοινότητας». Και καταλήγει: «Επειδή όμως η ονομασία Βλάχικα δεν ανταποκρίνεται προς την πραγματικότητα του συνοικισμού ως ούτος σήμερον διεμορφώθη, διά τούτο προτείνω την μετονομασία του από συνοικισμό Βλάχικα εις συνοικισμό Διλόφου, δεδομένου ότι ούτος κείται μεταξύ δύο λόφων». Η απόφαση πέρασε μεν ομόφωνα, όμως το ιστορικό τοπωνύμιο παραμένει κυρίαρχο στη χρήση του μέχρι σήμερα.
Πολύ λίγοι σήμερα γνωρίζουν ότι το αλιευτικό καταφύγιο της Βάρκιζας έχει …ονοματεπώνυμο. Συγκεκριμένα, επί δημαρχίας του Κωνσταντίνου Μπαγλατζή τον Οκτώβριο του 1991, το Δημοτικό Συμβούλιο της Βάρης αποφάσισε μετά από πρόταση του δημοτικού συμβούλου Γιάννη Δήμα να μετονομαστεί ο «Μόλος Αλιέων Βάρκιζας» σε «Μόλο Σταύρου Αργυρίου Αργυρουδάκη». Ο Σταύρος Αργυρουδάκης ήταν από τους πρώτους κατοίκους της περιοχής και ο πρώτος επαγγελματίας ψαράς. Ήταν ο πατέρας του σημερινού αντιδημάρχου Λευτέρη Αργυρουδάκη, ο οποίος από σεμνότητα κράτησε το θέμα …κρυφό, μιας και έχει εδώ και χρόνια την πολιτική ευθύνη για τη λειτουργία του γραφικού λιμανιού.
Μια ακόμη ενδιαφέρουσα ιστορία βρίσκεται πίσω από την «πλατεία Δήμα» της Βάρης. Μέχρι το 1975 ο κοινόχρηστος αυτός χώρος παρέμενε ανώνυμος, ώσπου υπό την προεδρία του Ηλία Αγγελόπουλου, διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Βάρης, το Κοινοτικό Συμβούλιο αποφάσισε να του δώσει το όνομα του Παναγιώτη Ι. Δήμα ο οποίος ήταν «στρατευμένο τέκνο της Κοινότητός μας» και που σύμφωνα με την εισήγηση «κατά τον συμμοριτοπόλεμον εν έτει 1947 εις Γράμμον εφονεύθη ηρωικώς πεσών». «Τους ήρωες οίτινες έδωσαν και την ζωήν των διά το υπέρτατον αγαθόν της ελευθερίας είναι καθήκον υμών να τιμώμεν», αναφέρεται στο σκεπτικό της απόφασης, που έχει ενδιαφέρον διότι αναπαράγει την ορολογία, την καθαρεύουσα και τα επιχειρήματα της μετεμφυλιακής περιόδου, παρόλο που ήδη τότε η χώρα βρισκόταν υπό το κλίμα της μεταπολίτευσης.
Μια αξιοσημείωτη ιστορία υπάρχει τέλος πίσω από το όνομα της οδού Δημητρίου Νάσσου στην πλατεία Ηρώων στο κέντρο της Βάρης. Ο Δημήτριος Νάσσος ήταν ένας από τους νεότερους υπαλλήλους του Δήμου, όταν σε ηλικία 23 ετών έπεσε θύμα τροχαίου ατυχήματος. Ο θάνατός του συγκλόνισε την τοπική κοινωνία και για τη μνήμη του το Δημοτικό Συμβούλιο υπό τον Κωνσταντίνο Μπαγλατζή αποφάσισε να χαρίσει το όνομά του σε μια μέχρι τότε ανώνυμη οδό.
Το πρωτογενές υλικό για τις παραπάνω ιστορίες αντλήθηκε από το ξεχωριστό βιβλίο του Ιωάννη Β. Γκίκα με τίτλο «Βάρη, Επιλογή κειμένων από τα αρχεία του Δήμου», που εκδόθηκε το 2006 και διασώζει μετά από επιλογή του συγγραφέα αξιόλογα τεκμήρια.
Στη φωτογραφία του 1925 γυναίκες και παιδιά εικονίζονται έξω από βλάχικη καλύβα στη Βάρη (Συλλογή Πέτρου Πουλίδη, πηγή: Αρχείο ΕΡΤ).