Του Θεόδωρου Γεωργίου*
Στο λεξιλόγιο της πολιτικής φιλοσοφίας και των επιμέρους πολιτικών επιστημών, συναντάμε όρους όπως π.χ. είναι ο λαός, ο πολίτης, ο όχλος, η μάζα κ.α. οι οποίοι (όροι) δεν έχουν καμία άλλη επιστημολογική και πολιτική χρησιμότητα, παρά να ερμηνεύσουν τη θέση του ανθρώπου στο εκάστοτε σύστημα πολιτικής εξουσίας. Από ιστορικής απόψεως εάν εξετάσει κανείς αυτό το ζήτημα διαπιστώνει ότι από την εποχή του μεσαίωνα, οπότε και ο πληθυσμός οριζόταν ως μάζα, μέχρι τις μέρες μας (αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα), παρά τα κορυφαία διαφωτιστικά βήματα της πολιτικής εξέλιξης, φαίνεται πως δεν έχουμε κάνει τίποτε το ουσιαστικό.
Όταν πρωτοπήγα στο σεμινάριο της «Φρανκφούρτης», το πρώτο πράγμα που έμαθα ήταν να ορίζω το πρόβλημα και από αυτή την επιστημολογική συνθήκη, μου έλεγε ο καθηγητής μου, εξαρτάται και η λύση του προβλήματος. Τι έχουμε, λοιπόν, εμείς τώρα μπροστά μας ως πρόβλημα; Στο θεωρητικο-πολιτικό πλαίσιο, το πρόβλημα είναι το εξής: ποια είναι η θέση του ατόμου μπροστά στην πολιτική εξουσία; Το άτομο εντάσσεται σε μηχανισμούς όχλου και μάζας ή αυτοπροσδιορίζεται ως πολίτης σε μία σύγχρονη δημοκρατική οργάνωση της κοινωνίας μας; Ή μήπως εντάσσεται σ’ αυτό που έχει επικρατήσει να ονομάζουμε «λαό», σύμφωνα με όλα τα συντάγματα της ιστορικής νεωτερικότητας;
Επειδή δεν χρειάζεται να «κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας» τονίζω το εξής: το μείζον πολιτικό πρόβλημα της εποχής μας είναι ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεων της πολιτικής εξουσίας (των κυβερνώντων) με τους ανθρώπους που κατανοούν την αναγκαιότητα της εξουσίας, αλλά διαπιστώνουν ότι δεν τους αφορά (των κυβερνωμένων)! Η αυτοαναφορά της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας είναι συγκροτησιακό στοιχείο της. Αλλά δεν μπορούμε κάθε φορά να επινοούμε μεθόδους πολιτικής ενσωμάτωσης του πληθυσμού όπως π.χ. είναι ο λαϊκισμός, για να νομιμοποιηθεί η διακυβέρνηση.
Επιβάλλεται να βρούμε, να ανακαλύψουμε άλλες μεθόδους και άλλα συστήματα συνεννόησης ανάμεσα στους κυβερνώντες και τους κυβερνώμενους. Όσοι υποστηρίζουν ότι εδώ και δύο αιώνες έγιναν πολιτικά βήματα προόδου για να «εξανθρωπιστεί» η σχέση πολιτικής εξουσίας και πολιτών, κάνουν μεγάλο λάθος! Ή για να το πω διαφορετικά: έγιναν πράγματι τεράστια βήματα (όπως π.χ. η δομική οργάνωση της κοινωνίας σε κοινωνικές τάξεις και όχι σε κοινωνική μάζα, όπως συνέβαινε κατά την μεσαιωνική ιστορική φάση), αλλά αυτά τα βήματα σκόνταψαν στους δομικούς μηχανισμούς οργάνωσης της πολιτικής εξουσίας (βλ. βασιλεία ή σύγχρονες πολιτικές ελίτ).
Στις μέρες μας (αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα), ενώ υποτίθεται ότι ζούμε σε διαφοροποιημένες κοινωνίες με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει κάθε άνθρωπος ως άτομο και ως πολίτης, εγκαθιδρύονται δομές και μηχανισμοί, οι οποίοι όχι μόνον ακυρώνουν τις κατακτήσεις του πολιτικού διαφωτισμού των δύο τελευταίων αιώνων, αλλά επιπλέον σε θεσμικό επίπεδο, όλοι μας για να επιβιώσουμε ως πολιτικά όντα, θα πρέπει να «μεταμορφωθούμε» σε μάζα. Οι τηλεθεατές των τηλεοπτικών καναλιών π.χ. στην Ελλάδα ή στην Ουγγαρία ή στην Τσεχία, είναι η κοινωνική μάζα εξ ορισμού. Το ίδιο ισχύει και για όλους μας που συμμετέχουμε ως συνομιλητές στα επικοινωνιακά συστήματα των κοινωνικών δικτύων.
Το πολιτικό παράδοξο της εποχής μας είναι το εξής: αντί να συνεχιστεί, σύμφωνα με την ιστορική λογική της προόδου, η περαιτέρω διαφοροποίηση κοινωνιών και ατόμων, παρατηρείται το κοινωνικό φαινόμενο να ανακαλύπτουμε ξανά τη μάζα (ολόκληροι πληθυσμοί ανά τον κόσμο μεταμορφώνονται σε κοινωνική μάζα) προκειμένου να παραμείνουμε ενεργοί πολίτες στα σύγχρονα πολιτικά συστήματα.
Εν κατακλείδι, ας τονισθεί το εξής: η επανακάλυψη της μάζας ως συστήματος πολιτικής ενσωμάτωσης, δεν πρόκειται να διαμορφώσει νέες πραγματολογικές συνθήκες συνεννόησης πολιτικής εξουσίας και ατόμων. Αντιθέτως καταδεικνύει, ότι η παρακμή της πολιτικής και της δημοκρατίας θα συνεχιστεί. Όσο οι πολίτες αρνούνται να αυτοπροσδιορίζονται ως πολίτες και εντάσσονται στους μηχανισμούς της κοινωνικής μάζας (τηλεθεατές και χρήστες κοινωνικών δικτύων) τόσο η ίδια η πολιτική και η ίδια η δημοκρατία οδηγούνται στο τέλος τους.
* Ο Θεόδωρος Γεωργίου είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Κεντρική εικόνα: Γιάννης Γαΐτης