Η ακτογραμμή των 3Β από τον 19ο αιώνα στο σήμερα

Έρευνα του ΕΛΚΕΘΕ καταδεικνύει τους κινδύνους της ασύμμετρης ανάπτυξης

Ου γαρ έρχεται μόνος ο …άνθρωπος. Η προαστιακή ζωή στον σημερινό Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, που ξεκίνησε τις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα και εξελίσσεται αμείωτα μέχρι τις μέρες μας, έχει αφήσει τα σημάδια της όχι μόνο στη γη που κατοικήθηκε, αλλά και στην παράκτια ζώνη. Διαχρονική έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), την οποία φέρνει στη δημοσιότητα ο «Δημοσιογράφος», μέσα από χάρτες του 19ου αιώνα και αεροφωτογραφίες της δεκαετίας του 1930, δείχνει πολύ παραστατικά πώς άλλαξε το παράκτιο μέτωπο μέσα στα χρόνια «τόσο στην γεωποικιλότητα των παράκτιων μορφών όσο και στη λειτουργία του», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.

Την έρευνα υπογράφουν ο Διευθυντής Ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ, γεωλόγος και ωκεανογράφος Χρήστος Αναγνώστου και η περιβαλλοντολόγος ερευνήτρια Χαρά Κυριακίδου.

Τι είναι όμως η παράκτια ζώνη για την ακτή; Αντίθετα από τη μονομερή οπτική που υιοθετούμε σήμερα, οι επιστήμονες σημειώνουν ότι «η παράκτια ζώνη με τα μορφολογικά της γνωρίσματα χαρακτηρίζεται ως τροφοδότης της ακτής με νερό και φερτές ύλες, κυρίως μέσω του απορροϊκού δικτύου». Η ακτή μπορούμε να πούμε ότι «τρέφεται» από την παράκτια ζώνη. Και συνεχίζει η μελέτη του ΕΛΚΕΘΕ: «Αυτή η δυναμική της τροφοδοσίας της ακτής και η δυναμική του κυματικού καθεστώτος στην ακτή, σε συνέργεια διαμορφώνουν την παράκτια γεωποικιλότητα: βραχώδεις ακτές, αμμώδεις ακτές, αμμοθίνες, αμμολωρίδες, λιμνοθάλασσες».

Ασφαλώς στις ακτές –και ειδικά στις ακτές της Αττικής– εκτός από τη φύση υπάρχει και η ανθρώπινη δραστηριότητα που πλέον δημιουργεί νέα δεδομένα. «Η παράκτια ζώνη από την άλλη μεριά αποτελούσε και αποτελεί πόλο έλξης για τον άνθρωπο, τόσο για τις παραγωγικές δραστηριότητες του όσο και για την αναψυχή του. Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες κατά μήκος των ακτών, στην περίπτωση του παράκτιου μετώπου του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, έχουν επιφέρει αλλαγές τόσο στην γεωποικιλότητα των παράκτιων μορφών όσο και στην λειτουργία του», διαπιστώνει εισαγωγικά η έρευνα.

Και διευκρινίζει: «Η μονομερής οπτική της λογικής της με κάθε τρόπο “ανάπτυξης” έχει δράση υποβαθμιστικά τόσο στην γεωποικιλότητα των ακτομορφών, όσο και στη φυσική τους λειτουργία. Έχει περιφρονηθεί η ζωτική αξία της ακτής για τον άνθρωπο, για τη βιολογική και πνευματική του υπόσταση. Ο άνθρωπος προσφεύγει στην ακτή για την αναζωογόνηση του σώματός του αλλά και για την ανάταση των ψυχικών και πνευματικών του λειτουργιών».

Οι λιμνοθάλασσες των 3Β

Η ανθρώπινη παρουσία έχει αλλάξει πολλά, όχι όμως και τους ορεινούς όγκους που ορίζουν διαχρονικά τις δύο μεγάλες λεκάνες απορροής των υδάτινων όγκων στη Βούλα και τη Βουλιαγμένη από τη μία μεριά και στη Βάρκιζα από την άλλη.

Αυτό που πράγματι έχει αλλάξει είναι το παράκτιο σύστημα. Οι ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ εντόπισαν και μελέτησαν τους χάρτες της Αττικής που εξέδωσε το 1885 ο χαρτογράφος του πρωσικού στρατού Γιόχαν Άουγκουστ Κάουπερτ, όπου διακρίνονται καθαρά οι ποταμοχείμαρροι που απέρρεαν στην ακτή και την τροφοδοτούσαν με φερτές ύλες, σχηματίζοντας με τη βοήθεια του κυματισμού αμμώδεις παραλίες, αμμολωρίδες, αμμοθίνες αλλά και βραχώδεις ακτές. Στους χάρτες αυτούς αποτυπώνεται το παράκτιο σύστημα της περιοχής του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης σχεδόν απείραχτο από τον άνθρωπο.

Εκεί θα εντοπίσουμε τρεις λιμνοθάλασσες που δεν υπάρχουν πια. Στο ακρωτήρι της Πούντας, στην περιοχή του κάμπινγκ Βούλας και του ΠΙΚΠΑ, η λιμνοθάλασσα ήταν τέτοιας έκτασης που το ακρωτήρι στο χάρτη σημειώνεται ως «νησί», καθώς το κομμάτι ενωνόταν με την ξηρά με δύο λεπτές αμμολωρίδες. Λιμνοθάλασσα σχηματιζόταν και στο κεντρικό τμήμα της ακτής στη Βούλα, αφήνοντας μια στενή λωρίδα άμμου να παρεμβάλλεται με τη θάλασσα όπου σχηματίζονταν θίνες άμμου. Ακριβώς ίδιο ανάγλυφο είχε και η παραλία της Βάρκιζας, με λιμνοθάλασσα και αμμοθίνες.

Στα χρόνια που ακολουθούν το τοπίο στις ακτές αλλάζει. Σήμε- ρα σώζονται αεροφωτογραφίες του 1938 στις οποίες η διαφορά δεν είναι αμελητέα. «Το 1938 ο άνθρωπος δηλώνει την παρουσία του στην περιοχή. Έχουν χαραχτεί οι δρόμοι με πολεοδομικό σχεδιασμό στην περιοχή της Βούλας, αλλά και της Βουλιαγμένης, έχει χτιστεί το Ασκληπιείο», σημειώνουν περιγραφικά οι μελετητές.

Το τοπίο αλλάζει

Η προαστιακή ζωή των πρώτων δεκαετιών του προηγούμενου αιώνα και κατόπιν το μοντέλο των κλειστών πλαζ που επικράτησε κατά τα μεταπολεμικά χρόνια άλλαξε σημαντικά τη φυσιογνωμία της ακτογραμμής. Με τη βοήθεια των δορυφορικών φωτογραφιών από το Google η μελέτη του ΕΛΚΕΘΕ εντοπίζει τις μεγάλες μεταβολές.

«Συγκρίνοντας την κατάσταση του 1938 με αυτήν του 2018 διαπιστώνουμε αμέσως τις τεράστιες μεταβολές του φυσικού συστήματος μέσα σε 80 χρόνια (1938-2018)», αναφέρουν οι ερευνητές και συμπληρώνουν: «Έχει επικρατήσει η δόμηση τόσο της μονοκατοικίας όσο και της πολυκατοικίας. Έχουν χαθεί τα ίχνη των ποταμοχειμάρρων που καταλήγουν στην ακτή. Έχουν γίνει παρεμβάσεις στις ακτές, έχουν ιδιωτικοποιηθεί ακτές και παραλίες. Τα συρματοπλέγματα έχουν γίνει φράκτες στην προσπάθεια του ανθρώπου να φτάσει στην ακτή. Έχουν γίνει κατασκευές στην ακτή που έχουν αλλάξει την γεωποικιλότητα των ακτών».

Ίσως λοιπόν να μην ευθύνεται αποκλειστικά η κλιματική αλλαγή για τα πλημμυρικά φαινόμενα που παρατηρούνται στην Αττική και ειδικότερα στον Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης. Για τον Διευθυντή Ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ, Χρήστο Αναγνώστου, υπάρχει ένα όραμα για το μέλλον που θα μπορούσε να επαναφέρει τη φυσική ισορροπία.

«Αν ο άνθρωπος θεωρεί ότι ανήκει στο είδος Ηomo sapiens, “άνθρωπος ο σώφρων”, πρέπει να σχεδιάσει σε μακροχρόνια βάση την ανάκτηση του φυσικού συστήματος», υποστηρίζει. Κατά τη γνώμη του, «βασική αρχή πρέπει να είναι ότι ο άνθρωπος προσαρμόζεται και εντάσσει τις δραστηριότητες του στη λειτουργία και τη δυναμική του φυσικού συστήματος».

Ποιος λοιπόν θα μπορούσε να είναι ένας σχεδιασμός για το μέλλον; Για τους ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ θα έπρεπε να επαναλειτουργήσουν οι ποταμοχείμαρροι, με σταδιακή απομάκρυνση των δομών που έχουν κατασκευαστεί στις ζώνες απορροής τους. Έτσι θα αποφεύγονταν οι πλημμυρικές καταστροφές. Επιπρόσθετα προτείνουν:

«Σχεδιασμοί κατοικιών σε ανθρώπινες κλίμακες. Απομάκρυνση των κατασκευών στις ακτές, που έχουν διαταράξει την βιοποικιλότητα και γεωποικιλότητα του συστήματος. Ακτές ελεύθερες για όλους και προσβάσιμες από όλους».

Πρόκειται για ένα σχέδιο στον αντίποδα των σημερινών κατευθύνσεων που ονομάζουν «αποανάπτυξη».