Πολύτιμα λιβάδια μέσα στις θάλασσές μας

Η σημασία της ποσειδωνίας στην ποιότητα ζωής των 3Β

Έχει επικρατήσει μια αισθητική των τροπικών χωρών που θεωρεί ελκυστική και καθαρή θάλασσα μόνο αυτήν όπου μέσα από τα νερά διακρίνεται καθαρά η άμμος. Και ταυτόχρονα, πολλές φορές όταν οι λουόμενοι συναντούν στις ακτές του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης ξεβρασμένα «φύκια» όπως κοινώς λέγονται, διαμαρτύρονται για «ρύπους», απαιτώντας μάλιστα από τον Δήμο να τα απομακρύνει, ώστε να καθαρίσει η παραλία. «Ο κόσμος προστατεύει αυτό που αγαπά», έλεγε ο Ζακ Ιβ Κουστό. Αλλά πώς μπορείς να αγαπήσεις κάτι που δεν γνωρίζεις;

Η αλήθεια είναι ότι οι ακτές των 3Β περιβάλλονται από ένα πολύτιμο φυτό της Μεσογείου. Πρόκειται για την ποσειδωνία (Posidonia oceanica), το «γρασίδι του ποσειδώνα» όπως οι Βρετανοί το αποκαλούν, που σχηματίζει εκτεταμένα θαλάσσια λιβάδια στα νερά της περιοχής των 3Β. Τα θαλάσσια γρασίδια θεωρούνται από τα πλέον πολύτιμα οικοσυστήματα παγκοσμίως για την οικολογική συνεισφορά. Είναι ένα ενδημικό είδος της Μεσογείου (ένα υποθαλάσσιο αντίστοιχο της ελιάς) και πρόκειται από βιολογικής άποψης για ένα αγγειόσπερμο φυτό. Έχει ρίζες, άνθη και καρπούς, ανάμνηση των μακρινών προγόνων του που κάποτε φύτρωναν στη στεριά. Εποίκισε τη θάλασσα πριν από περίπου 120 εκατομμύρια χρόνια, προσαρμοζόμενη στη σταδιακή άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Πηγή δεδομένων: Έργο «Εντοπισμός, χαρτογράφηση και αποτύπωση σε ναυτικούς χάρτες των υποθαλάσσιων λιβαδιών ποσειδωνίας σε όλη την ελληνική επικράτεια με τροποποιημένες τεχνικές προδιαγραφές για τις ανάγκες της Γενικής Διεύθυνσης Αλιείας του ΥΠΑΑΤ».
Κοινοπραξία: Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός ΔΗΜΗΤΡΑ – ΙΝΑΛΕ, Πανεπιστήμιο Πατρών – ΕΘΑΓΕΦΩ
Σχεδιασμός χάρτη: Χαρά Κυριακίδου

Σημασία για τον άνθρωπο και τη θάλασσα

Η ποσειδωνία απορροφά ιδιαίτερα μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, τις οποίες εναποθέτει στον πυθμένα της θάλασσας. Εμπλουτίζει τις ακτές με οξυγόνο και ταυτόχρονα φιλτράρει το νερό, διατηρώντας το διάφανο και καθαρό.

Μετρήσεις δείχνουν ότι παραλίες με λιβάδια ποσειδωνίας έχουν λιγότερα παθογόνα βακτήρια που σχετίζονται με ανθρώπινα λύματα. Ταυτόχρονα, η ύπαρξη του φυτού στο βυθό ευνοεί το σχηματισμό παραλιών και προστατεύει τις ακτές από τη διάβρωση, καθώς μειώνει σημαντικά την κυματική δράση και συνεισφέρει σημαντικές ποσότητες καθαρής (βιογενούς) άμμου.

Ο θαλάσσιος κόσμος στη Μεσόγειο χρωστά πολλά στην ποσειδωνία. Η φυλλωσιά της προσφέρει καταφύγιο σε περισσότερα από χίλια θαλάσσια είδη, ενώ στο προστατευτικό περιβάλλον που δημιουργεί βρίσκουν αναπαραγωγικό πεδίο πάνω από 80 είδη ψαριών. Συνολικά, η παρουσία ενός υγιούς λιβαδιού ποσειδωνίας μαρτυρά για τη συγκεκριμένη περιο- χή σταθερότητα και ποιότητα του παράκτιου περιβάλλοντος.

Στην πραγματικότητα λοιπόν, παρόλο που μπορεί να …σκουραίνει τον πυθμένα και την αμμουδιά, η ύπαρξη του φυτού αυτού είναι δείκτης υγείας των υδάτων, πολύτιμος σύμμαχος για την καθαρότητα των νερών και της ατμόσφαιρας και ασπίδα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Σήμερα τα λιβάδια ποσειδωνίας προστατεύονται από την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία ως οικότοποι προτεραιότητας και μια μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια από φορείς όπως το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, προκειμένου να σταματήσει η ακούσια συνήθως καταστροφή των λιβαδιών.

Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι σωροί εκβρασμένης ποσειδωνίας έχουν μια ευεργετική επίδραση στις ακτές και σύμφωνα με τη νομοθεσία απαγορεύεται η απομάκρυνσή τους (Φωτογραφία: Γιάννης Ίσσαρης/ΕΛΚΕΘΕ)

Θημώνες στις ακτές

Mεγάλες ποσότητες από ξεραμένα ποσειδωνιόφυλλα (θημώνες) συγκεντρώνονται κάθε χρόνο στις ακτές του Μεγάλου Καβουρίου και της Βούλας. Οι λουόμενοι κατά κανόνα δεν αποδέχονται το φαινόμενο αυτό ως φυσικό, αλλά το θεωρούν ρύπανση της παραλίας, κάτι που συνήθως διατυπώνουν ως διαμαρτυρία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, απευθυνόμενοι στην Υπηρεσία Καθαριότητας του Δήμου και ζητώντας να απομακρυνθούν.

Η αλήθεια είναι βέβαια ότι πολύ συχνά στους σωρούς εκβρασμένης ποσειδωνίας που αποτίθενται στις ακτές μπλέκονται πλαστικά και άλλα απορρίμματα από τη θάλασσα που τα ξεβράζουν οι νότιοι άνεμοι. Ωστόσο, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αν ασφαλώς αφαιρεθούν τα ανθρώπινα απορρίμματα, οι σωροί αυτοί έχουν μια ευεργετική επίδραση στις ακτές. Όπως τονίζουν, συνιστούν μια φυσική ασπίδα ενάντια στη διάβρωση των παραλιών που συγκρατεί την άμμο, αλλά και έναν παράγοντα που εμπλουτίζει με πολύτιμα στοιχεία την παράκτια βλάστηση.

Έχει ενδιαφέρον ότι το 2018 ένας Δήμος της χώρας προσέφυγε στον Συνήγορο του Πολίτη προκειμένου να μεσολαβήσει στη διαφορά του με πολίτες που ζητούσαν την απομάκρυνση των εκβρασμένων φυτικών υπολειμμάτων από τις ακτές. Ο εν λόγω Δήμος αρνήθηκε, επικαλούμενος την κοινοτική νομοθεσία και ο Συνήγορος του Πολίτη απευθύνθηκε στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, που εξέδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα γνωμοδότηση.

Εκτός από την καταστρεπτική αλιεία, εξίσου σοβαρές απειλές για την ποσειδωνία είναι η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία, η ρύπανση, τα παράκτια έργα και η κλιματική αλλαγή (Φωτογραφία: Γιάννης Ίσσαρης/ΕΛΚΕΘΕ)

Αναφέρει το έγγραφο που υπογράφει ο Δρ. Ανδρέας Σιούλας, τότε αναπληρωτής Διευθυντής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ:

«Η παρουσία των εκβρασμένων φυτικών υπολειμμάτων του θαλάσσιου προστατευόμενου φυτού Posidonia oceanica (κατά προτεραιότητα προστατευόμενο από την κοινοτική νομοθεσία) δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση εστία μόλυνσης ή άλλου κινδύνου. Τουναντίον, πρόκειται για εξαιρετικά ωφέλιμο βιοτικό στοιχείο το οποίο ποικιλοτρόπως συνεισφέρει στην υγεία και την ισορροπία των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων (προστασία ακτής από τη διάβρωση, σχηματισμός και λίπανση αμμοθινών και παράκτιας βλάστησης, δημιουργία μοναδικού βιοτόπου για σημαντική και σπάνια βιοποικιλότητα κ.ά.).

Στην περίπτωση που οι λουόμενοι διαμαρτύρονται για ενοχλητικές οσμές, είναι σημαντικό να ελεγχθεί η ακτή ενδιαφέροντος για τυχόν παράνομες εκροές ρυπασμένων υδάτων (σ.σ. άλλωστε η ποσειδωνία απεχθάνεται τη ρύπανση ακριβώς όσο και εμείς). Στη δε περίπτωση που οι αποθέσεις των υπολειμμάτων είναι τόσο υψηλές ώστε να δυσκολεύουν την πρόσβαση των λουομένων στη θάλασσα, ενδείκνυται η ήπια χειρωνακτική και αυστηρώς τοπική παρέμβαση αφαίρεσης για τη δημιουργία ασφαλούς διόδου. Ακόμα και στην περίπτωση αυτή ωστόσο, το αφαιρούμενο υλικό πρέπει να μετατοπίζεται σε ανώτερους ορίζοντες της παραλίας και να παραμένει εκεί καθότι πέραν από διαδικασία διαβρωτική και επιζήμια για τις αμμώδεις ακτές μας, η αφαίρεση κάθε βιοτικού στοιχείου από τον αιγιαλό και μάλιστα με χρήση τροχοφόρων μηχανημάτων είναι παράνομη».

Ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης κάθε χρόνο εφαρμόζει μια μικτή πρακτική: Ένα μέρος της εκβρασμένης ποσειδωνίας πλένεται για να αφαιρεθεί το νάτριο και οδεύει για κομποστοποίηση μαζί με τα υπόλοιπα βιοαποδομήσιμα απόβλητα (κλαδέματα και υπολείμματα τροφών), και ένα μέρος αποτίθεται σε άλλα σημεία των ακτών.

Το 2016, η θαλάσσια περιοχή μεταξύ Καβουρίου, Βάρκιζας και ν. Φλεβών προτάθηκε από ειδικούς επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ προς ένταξη στο ελληνικό Δίκτυο Natura 2000 για τη σημαντική, μεταξύ άλλων, παρουσία λιβαδιών ποσειδωνίας. Η πρόταση δυστυχώς δεν έγινε δεκτή, χωρίς καμία απολύτως τεκμηρίωση. (Φωτογραφία: Γιάννης Ίσσαρης/ΕΛΚΕΘΕ)

Μαρίνα Βουλιαγμένης

Ιδιαίτερη αναφορά στην ποσειδωνία περιλαμβάνει η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το έργο αναβάθμισης της μαρίνας του Αστέρα. Σύμφωνα με το σχετικό κεφάλαιο, «η έκταση πυθμένα με ποσειδωνία που διαταράσσεται από την κατασκευή των έργων αντιστοιχεί μόλις στο 1,1% της συνολικής εκτιμώμενης έκτασης του Όρμου Βουλιαγμένης που καταλαμβάνεται από βλάστηση». Οι ειδικοί ωστόσο επιφυλάσσονται, καθώς έρευνες δείχνουν ότι οι άμεσες επιπτώσεις από τα κατασκευαστικά έργα μίας μαρίνας ή ενός λιμανιού προκαλούν κατακερματισμό του οικοτόπου, που σε βάθος χρόνου επιφέρει πολύ σημαντικότερες απώλειες λόγω της αλλοίωσης των παράκτιων ρευμάτων και της αυξημένης ρύπανσης που αναπόφευκτα τα έργα αυτά προκαλούν.

Ωστόσο, η λειτουργία της νέας μαρίνας –εφόσον ακολουθήσει όλες τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία και τα ευρωπαϊκά πρότυπα– αναμένεται να συμβάλει στον περιορισμό μίας από τις βασικότερες απειλές του οικοτόπου που είναι η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία, «δεδομένου ότι σήμερα η μαρίνα δεν δύναται να εξυπηρετήσει τα μεγαλύτερα σκάφη που προσεγγίζουν στην περιοχή και παραμένουν αρόδο, πρακτική που απαιτεί χρήση άγκυρας και κατ’ επέκταση τοπική καταστροφή της ποσειδωνίας» όπως αναφέρεται στη Μελέτη χαρακτηριστικά. Κατά τη νέα φάση λειτουργίας της μαρίνας άλλωστε, για την πρόσδεση των σκαφών θα χρησιμοποιούνται από όλες τις κατηγορίες σκαφών τα μόνιμα ρεμέτζα της μαρίνας, ενώ θα απαγορεύεται η χρήση της άγκυρας των σκαφών.

Ωστόσο το θέμα της ανεξέλεγκτης αγκυροβολίας αφορά το ευρύτερο μέτωπο της περιοχής και απαιτεί πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση. Τα τελευταία χρόνια το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών μελετά το θέμα των επιπτώσεων της αγκυροβολίας σκαφών στη χώρα μας, καθώς και τρόπους διαχείρισής της, ώστε ο θαλάσσιος τουρισμός να μη συνιστά πλέον απειλή για την ποσειδωνία. Η περιοχή των 3Β διαθέτει εξαιρετικό δυναμικό προς μια τέτοια κατεύθυνση και θα μπορούσε να είναι ανάμεσα στις πρώτες που θα αξιοποιήσουν ενεργά τα αποτελέσματα μιας τέτοιας μελέτης.

Το άρθρο αυτό γράφτηκε σε συνεργασία με την ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ, Δρ. περιβαλλοντολόγο Μαρία Σαλωμίδη και την επιστημονική συνεργάτιδα του ΕΛΚΕΘΕ, Msc. περιβαλλοντολόγο Χαρά Κυριακίδου. Οι φωτογραφίες είναι του Γιάννη Ίσσαρη που μας τις παραχώρησε ευγενικά.