Απασχολεί άραγε τους πολίτες η αλλαγή στον εκλογικό νόμο της αυτοδιοίκησης ή είναι ένα ζήτημα που αφορά αποκλειστικά στους αιρετούς και όσους σχεδιάζουν να πολιτευτούν; Η αλήθεια είναι ότι το νομοσχέδιο που θα συζητήσει τις επόμενες ημέρες η Βουλή δεν θα επηρεάσει –άμεσα τουλάχιστον– το πόσο συχνά περνά η Υπηρεσία Καθαριότητας κάτω από το σπίτι μας. Όμως θα αλλάξει τον τρόπο που διαμεσολαβείται η σχέση μας με τις τοπικές αρχές, την εγγύτερη δηλαδή στον πολίτη δομή του κράτους.

Αν σταχυολογούσαμε στις 70 σελίδες του νομοσχεδίου τα χωρία εκείνα που θα επηρεάσουν άμεσα τον Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης και τις προσεχείς δημοτικές εκλογές στις 13 Οκτωβρίου 2023, αυτά είναι η κατάργηση των τοπικών συμβουλίων, η πρόβλεψη για μείωση του αριθμού των δημοτικών συμβούλων και η επιβολή εκλογικού πλαφόν για την είσοδο μιας παράταξης στο Δημοτικό Συμβούλιο.

Σημαντικότερη θεσμική αλλαγή είναι βέβαια η κατάργηση των τοπικών συμβουλίων στα 3Β και σε όσους Δήμους του Λεκανοπεδίου εξέλεγαν τα όργανα αυτά από το 2010. Τα τρία Συμβούλια Δημοτικής Κοινότητας, όπως είναι η επίσημη ονομασία τους, θεσπίστηκαν με τη μεταρρύθμιση του «Καλλικράτη» και επί της ουσίας επιχειρήθηκε να αποτελέσουν ένα δημοκρατικό αντίβαρο στη συγκέντρωση των τοπικών εξουσιών σε όσους νέους Δήμους, όπως αυτός των 3Β, προέκυψαν από συνενώσεις. Είναι μια ωχρά επιβίωση του παλιού κοινοτικού και δημοτικού συμβουλίου, σε ένα μοντέλο αυτοδιοίκησης όπου μια μικρή πόλη των 3-4 χιλιάδων κατοίκων, όπως η Βουλιαγμένη, μπορούσε να έχει τον δικό της Δήμαρχο.

Τα Τοπικά Συμβούλια χωρίς αρμοδιότητες πρώτα αποξενώθηκαν από τους πολίτες και τώρα καταργούνται

Ο «Καλλικράτης» όμως ήταν άτολμος σε αυτό το επίπεδο και δημιούργησε νέα αιρετά όργανα χωρίς κάποιες ουσιώδεις αρμοδιότητες που θα δικαιολογούσαν την ύπαρξη αυτής της δομής. Η επόμενη θεσμική μεταρρύθμιση, αυτή που ονομάστηκε «Κλεισθένης» από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, ενίσχυσε σε θεωρητικό επίπεδο πολιτικά τα τοπικά αυτά όργανα, με την αυτονόμηση της κάλπης τους, όμως μεγάλωσε ταυτόχρονα το υπαρξιακό τους κενό, αφού οι αρμοδιότητές τους τελικά ψαλιδίστηκαν περισσότερο. Ουσιαστικά τα τοπικά συμβούλια –στον Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης τουλάχιστον– λειτούργησαν διαχρονικά ως ένα επιπλέον γραφειοκρατικό επίπεδο στον ιμάντα μεταβίβασης των εισηγήσεων προς το Δημοτικό Συμβούλιο με γνωμοδοτικό, δηλαδή μη αποφασιστικό ρόλο, κάτι που με τη σειρά του τα αποξένωσε από τους κατοίκους που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν.

Δεύτερη σημαντική αλλαγή που φέρνει το νομοσχέδιο είναι η μικρή μείωση σε όλη την επικράτεια του αριθμού των εδρών στα Δημοτικά Συμβούλια. Στον μέχρι σήμερα πολιτικό διάλογο για τη μεταρρύθμιση δεν έχει τεκμηριωθεί κάπου ή αναλυθεί η κυβερνητική αυτή απόφαση, που μοιάζει ακατανόητη στο βαθμό που τα μέλη των δημοτικών συμβουλίων δεν κοστίζουν κάτι στον προϋπολογισμό των Δήμων ή του κράτους. Με τα ισχύοντα πληθυσμιακά δεδομένα, το Δημοτικό Συμβούλιο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης από τα 33 μέλη που έχει σήμερα, θα πέσει στα 27. Ωστόσο, καθώς μέχρι τις επόμενες εκλογές μεσολαβεί η Απογραφή Πληθυσμού του 2021 από την ΕΛΣΤΑΤ, εκτιμάται ότι τα μεγέθη θα αλλάξουν. Το νομοσχέδιο προβλέπει 27μελές Συμβούλιο για Δήμους με πληθυσμό από 30.001 έως 50.000 κατοίκους και Συμβούλιο 33 μελών σε Δήμους με πληθυσμό από 50.001 έως 100.000. Η απογραφή του 2011 κατέγραψε στον Δήμο των 3Β, 48.399 κατοίκους, ένας αριθμός που 10 χρόνια αργότερα, σήμερα δηλαδή, αναμένεται να έχει αυξηθεί, τουλάχιστον περνώντας το κοντινό όριο των 50.000. Αν επιβεβαιωθεί αυτή η εκτίμηση, το Δημοτικό Συμβούλιο θα παραμείνει στο ίδιο μέγεθος με την τρέχουσα περίοδο.

Τελευταία σημαντική αλλαγή για τα 3Β και όλη την επικράτεια είναι το όριο ψήφων που πρέπει να φτάσει ένας συνδυασμός για να εισέλθει στο Δημοτικό Συμβούλιο. Κατ’ αναλογία μάλιστα με το κοινοβούλιο, το ποσοστό αυτό ορίστηκε στο 3%. Με βάση τα εκλογικά δεδομένα του 2019, το όριο αυτό στα 3Β αντιστοιχεί σε περίπου 750 ψήφους, ένας αριθμός που φυσικά κυμαίνεται ανάλογα με τη συμμετοχή στις εκλογές. Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο δημοκρατικά μέτρο, στο βαθμό που αλλοιώνει την αναλογική εκπροσώπηση όλων των εκλογικών σχημάτων στο Δημοτικό Συμβούλιο. Όμως ήρθε να θεραπεύσει άλλες αυτοδιοικητικές παθογένειες που άνθισαν τα τελευταία χρόνια: Πρώτον, τους προσωποπαγείς συνδυασμούς που στήνονταν με μοναδικό στόχο την εκλογή του επικεφαλής χωρίς κάποια πολιτική σφραγίδα, πέρα από τις προσωπικές φιλοδοξίες. Και δεύτερον, την είσοδο ακραίων φωνών στα συμβούλια, όπως η Χρυσή Αυγή, που εξασφάλιζαν εύκολα πρόσβαση στη τοπική πολιτική σκηνή.

Ακόμη είναι νωρίς για εκτιμήσεις του εκλογικού τοπίου στα 3Β, ωστόσο η θέσπιση πλαφόν δημιουργεί μια νέα κατάσταση για μικρές αντιπολιτευτικές ομάδες. Στο παρελθόν ο αποτρεπτικός παράγοντας συμμετοχής τους στις εκλογές ήταν η απαίτηση της νομοθεσίας για πολυπληθή ψηφοδέλτια, τα οποία ήταν κατά τεκμήριο δύσκολο να καταρτίσουν συνδυασμοί πολύ μικρής επιρροής (στον Δήμο των 3Β το 2014 δεν μπορούσε συνδυασμός να έχει κάτω από 59 συνολικά υποψηφίους). Πλέον, οι απαιτήσεις αυτές έχουν μειωθεί (αρκεί αριθμός υποψηφίων ίσος με τον αριθμό εδρών του σώματος, δηλαδή 33) ωστόσο ο εκλογικός πήχης θέτει νέες προκλήσεις, ωθώντας σε στρατηγικές συμφωνίες προεκλογικά και όχι …μετεκλογικά όπως συνηθιζόταν.