Πώς η βιώσιμη κινητικότητα γίνεται από σχέδιο, πράξη

Το σημερινό κυρίαρχο μοντέλο μετακινήσεων έχει φτάσει σε οριακό σημείο. Το περιβαλλοντικό κόστος είναι πλέον ανυπολόγιστο, ενώ η καθημερινότητα της κίνησης στους δρόμους και της δυσκολίας εύρεσης στάθμευσης ένας παράγοντας που υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής. Ειδικά ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, που δέχεται μεγάλη εποχική κίνηση επισκεπτών, βιώνει τα αδιέξοδα του κυρίαρχου μοντέλου έντονα, παρά το γεγονός ότι θεωρείται ένα προνομιακό προάστιο.

Η αντίφαση μεταξύ του τι ισχύει σήμερα και τι θα θέλαμε να αλλάξει φαίνεται καθαρά από δύο στοιχεία: Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, το 88% των νοικοκυριών του Δήμου των 3Β διαθέτουν πάνω από ένα ΙΧ. Την ίδια στιγμή όμως, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Δήμο το 2019, το 96% των ερωτηθέντων απάντησε ότι επιθυμεί να ζήσει σε μια πόλη για τον άνθρωπο και όχι για το αυτοκίνητο, ενώ το 86% δήλωσε ότι θα ήθελε μια εναλλακτική μετακίνηση στην πόλη τα επόμενα 20 χρόνια: Μέσα μαζικής μεταφοράς (37%), ποδήλατο (31%), βάδισμα (18%). Μόλις το 10% παραμένει προσκολλημένο στο ΙΧ και τη μηχανή.

Αυτό είναι το έδαφος πάνω στο οποίο η δημοτική αρχή σχεδιάζει το μοντέλο μιας βιώσιμης κινητικότητας για τα επόμενα χρόνια. Εργαλείο για την κατάρτιση αυτής της στρατηγικής, που θα αλλάξει την οργάνωση της κινητικότητας των ανθρώπων σχεδιάζοντας ένα νέο μοντέλο συγκοινωνιών για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, είναι το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (με το κακόηχο ίσως αρκτικόλεξο ΣΒΑΚ) που εκπονείται στα 3Β ήδη από το 2019 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Το ΣΒΑΚ στοχεύει να αντιστρέψει την «πυραμίδα» των μετακινήσεών μας, ώστε το ΙΧ να φύγει από τη βάση όπου βρίσκεται σήμερα και τη θέση του να καταλάβει η πεζή μετακίνηση, το ποδήλατο και τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας. Κατανοεί κανείς εύκολα ότι μια τέτοιου μεγέθους αλλαγή στην κατεστημένη εδώ και πολλές δεκαετίες καθημερινή ρουτίνα απαιτεί μεγάλης κλίμακας αλλαγές στις υποδομές της πόλης αλλά και σημαντικές μετατοπίσεις στις συνήθειες και αντιλήψεις των πολιτών. Για το λόγο αυτό κύριο συστατικό του ΣΒΑΚ είναι η διαβούλευση με την τοπική κοινωνία, η διαρκής αλληλεπίδραση μέσω ερευνών που καταγράφουν στάσεις, προτιμήσεις αλλά και οραματικά στοιχεία.

Το ΣΒΑΚ εκπονούν ειδικοί μηχανικοί και μελετητές που καταγράφουν συστηματικά μια σειρά από κομβικά στοιχεία: Τον πραγματικό κυκλοφοριακό φόρτο, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και την επιβατική κίνηση στα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα ατυχήματα στους δρόμους και βέβαια τις προτιμήσεις και απόψεις των πολιτών και των συλλογικών φορέων μέσω ερευνών και ανοιχτών διαδικασιών διαβούλευσης.

Κολλημένοι με το ΙΧ

Τα στοιχεία από την πρώτη μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2019 στα σχολεία του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης ήταν εύγλωττα. 6 στους 10 μαθητές των 3Β μετακινούνται τα πρωινά προς το σχολείο τους με το αυτοκίνητο, 3 στις 10 με τα πόδια και μόλις 1 στους 10 χρησιμοποιεί τη συγκοινωνία. Ως πιο σημαντικά προβλήματα για τις μετακινήσεις του ο μαθητικός πληθυσμός υπέδειξε πρώτον την ασφάλεια και επάρκεια των πεζοδρομίων και δεύτερον την ασφάλεια των διασταυρώσεων και διαβάσεων. Τα μέτρα που αξιολογούν ως σημαντικότερα οι μαθητές είναι η μείωση της ταχύτητας των οχημάτων, η διαπλάτυνση των πεζοδρομίων και οι βελτιώσεις στην πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες.

Η έρευνα μετακινήσεων σε όλο το εύρος του Δήμου των 3Β αποτύπωσε επιπρόσθετα μια πραγματικότητα που δεν εκπλήσσει κανέναν. Ως κύριο σκοπό μετακίνησης το 52% δηλώνει την εργασία και ως κύριο μέσο μετακίνησης το επιβατικό ΙΧ (44% ως οδηγός και 9% ως επιβάτης). Και στις δευτερεύουσες μετακινήσεις των πολιτών όμως (που κατανέμονται: 25% αγορές και εστίαση, 21% άθληση, 19% επισκέψεις σε φίλους, 15% εκδηλώσεις αναψυχής) το ΙΧ παραμένει το κύριο μέσο μετακίνησης (46% συνολικά).

Η τοπική κοινωνία αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα αυτή ως προβληματική και θα ήθελε να την αλλάξει. Με νέα έρευνα που διεξήχθη εντός του 2021 και έληξε τον Νοέμβριο, οι δημότες ερωτήθηκαν ποιο βασικό μοντέλο πόλης προτιμούν για τις μετακινήσεις τους ώστε να επιβεβαιωθούν ή να διαψευστούν οι στρατηγικές προτεραιότητες του ΣΒΑΚ. Η μεγάλη πλειοψηφία έκρινε προτιμότερη μια πόλη ιδανική «για βιώσιμες και πράσινες μετακινήσεις», δεύτερο με μικρή διαφορά αναδείχθηκε το μοντέλο μιας πόλης ιδανικής «για πεζούς και ποδηλάτες» και τρίτο με διαφορά το σενάριο μιας ιδανικής πόλης «για μετακινήσεις με ιδιωτικά μηχανοκίνητα μέσα».

Οι στόχοι δεν είναι θεωρητικοί, αλλά στο σημερινό στάδιο του σχεδιασμού έχουν ποσοτικοποιηθεί σε ορίζοντα 5 και 10 ετών. Στη στοχοθεσία αυτή ξεχωρίζει το πλάνο 10ετίας για μηδενισμό των σοβαρών τροχαίων ατυχημάτων στο δημοτικό οδικό δίκτυο και η ποσοστιαία αύξηση των μετακινήσεων με βιώσιμα μέσα. Το 2030 στα 3Β οι μετακινήσεις με ΙΧ υπάρχει βούληση να μειωθούν στο 28% (από 52%), η χρήση του ποδηλάτου να αυξηθεί σε 15% (από 5%), η επιλογή με τα πόδια να αντιπροσωπεύει το 25% (από 15%) και η χρήση της συγκοινωνίας να ανέβει στο 31% από (27%).

Ποδηλατόδρομοι και πράσινα μέσα

Τα μέτρα που προτείνει το ΣΒΑΚ –και τα οποία αξιολογούνται σήμερα στο πλαίσιο μιας δημόσιας ηλεκτρονικής διαβούλευσης στην ιστοσελίδα του Δήμου– στοχεύουν στη βελτίωση των υποδομών προκειμένου ο Δήμος να αποκτήσει ασφαλέστερες μετακινήσεις στο πλαίσιο ενός πράσινου και βιώσιμου μοντέλου. Συνολικά έχουν προκριθεί 21 εξειδικευμένες προτάσεις που εντάσσονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες παρεμβάσεων: Ασφαλείς μετακινήσεις, προώθηση των βιώσιμων, των έξυπνων και των ευέλικτων μετακινήσεων.

Η προώθηση χρήσης του ποδηλάτου είναι μια επιλογή για τη μείωση της ρύπανσης, την παροχή προσιτών μετακινήσεων και την ανάδειξη της ταυτότητας της πόλης μεταξύ άλλων στόχων. Ένα δίκτυο νέων ποδηλατικών διαδρομών έχει μελετηθεί από τις δημοτικές υπηρεσίες συνολικού μήκους 24,4 χιλιομέτρων για να εμφυσήσει μια νέα κουλτούρα στις μετακινήσεις και να δώσει μια υγιή διέξοδο στην ανάγκη των κατοίκων για φυσική άσκηση.

Οι διαδρομές που έχουν μελετηθεί είναι οι ακόλουθες: 7,5 χιλιόμετρα μεταξύ Βούλας και Βουλιαγμένης με διαδρομή από τη λεωφόρο Καραμανλή (παραλιακή) στις οδούς Ακτής, Ηλίου, Λαμπράκη, Λητούς και Απόλλωνος (Καβούρι). 10 χιλιόμετρα με διαδρομή στη Βουλιαγμένη από τη λεωφόρο Καβουρίου στις οδούς Δήμητρας, Ιάσονος και λεωφόρο Ποσειδώνος μέχρι τα όρια του Δήμου. Στη Βούλα ποδηλατόδρομος 1,9 χλμ. θα διατρέχει όλη τη λεωφόρο Βασιλέως Παύλου ως την Αυλώνος. Μια διαδρομή 2 χλμ. σχεδιάζεται στα Δικηγορικά Βούλας μεταξύ των οδών Βουτυρά, Παλαιολόγου, Ιθάκης, Δημητρακοπούλου και Ίου. Τέλος, προτείνεται στη Βάρη ένας ποδηλατόδρομος 1,3 χλμ. στον Ασύρματο και την οδό Παπαφώτη, ενώνοντας τη Βάρη με το παραλιακό μέτωπο της Βάρκιζας και εξυπηρετώντας την περιοχή του Δημοτικού Σταδίου «Μπαγλατζής» και του Λυκείου Βάρης.

Ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης προωθεί όμως και μέτρα για την αλλαγή νοοτροπίας των κατοίκων όλων των ηλικιακών ομάδων. Ένας βιωματικός τρόπος για την αποδοχή και υιοθέτηση νέων σύγχρονων μορφών μετακίνησης με μικρότερο ως μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα είναι η παροχή κοινόχρηστων μέσων δωρεάν ή με μικρό αντίτιμο. Τα ηλεκτρικά κοινόχρηστα ΙΧ οχήματα είναι ένα πρωτότυπο μέτρο που αποσκοπεί στη μείωση της χρήσης του ΙΧ και εισάγει σε μια κουλτούρα διαμοιρασμού των οχημάτων για τις καθημερινές μετακινήσεις, με μειωμένο περιβαλλοντικό αντίκτυπο λόγω της νέας τεχνολογίας. Επίσης, ο στόλος των κοινόχρηστων ποδηλάτων επιδιώκεται να αυξηθεί, ενώ αυτές τις μέρες προστίθεται στα εναλλακτικά μέσα μετακίνησης εντός των 3Β ένας στόλος από κοινόχρηστα ηλεκτρικά ποδήλατα (με χρηματοδότηση μάλιστα από το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας) τα οποία θα μισθώνονται με τη χρήση λογισμικού σε έξυπνα κινητά τηλέφωνα.

Στο μέτρο που του αναλογεί, ο Δήμος των 3Β σχεδιάζει να αφήσει σταδιακά τα ρυπογόνα οχήματα αντικαθιστώντας τα με νέας τεχνολογίας οχήματα «μηδενικών ρύπων». Σε πρώτη φάση, όπως τονίζεται στο ΣΒΑΚ, είναι εφικτή η αντικατάσταση οχημάτων με ώριμες τεχνολογίες καθαρών ρύπων, όπως επιβατικά, ημιφορτηγά και λεωφορεία, αφήνοντας δηλαδή σε δεύτερο χρόνο τα απορριμματοφόρα και τα οχήματα καθαρισμού.

Κομμάτι του σχεδιασμού για βιώσιμες μετακινήσεις είναι και ο έλεγχος της στάθμευσης σε επίκαιρα και κεντρικά σημεία. Ένα μη εισπρακτικό σύστημα, που προβλέπει μια «περίοδο χάριτος» για δωρεάν τα πρώτα λεπτά στάθμευσης θα οδηγήσει σε ορθολογικότερη κατανομή των οχημάτων. Η εφαρμογή ελεγχόμενης στάθμευσης διερευνάται στα εξής σημεία του Δήμου: Στη Βάρη επί της πλατείας Ηρώων, στη Βάρκιζα, στη Βούλα επί της Βασιλέως Παύλου και στο Ασκληπιείο και στη Βουλιαγμένης στο Καβούρι και στην πλατεία Νυμφών.