Παιδικό Χωριό SOS Βάρης: Ρωγμές φωτός στο σκοτάδι

του Επαμεινώνδα Λοράνδου*

Ζώντας σε ένα κόσμο συνεχών εναλλαγών, αντιλαμβανόμαστε όλο και περισσότερο ότι η μόνη βεβαιότητα είναι η ανάγκη να προσαρμοζόμαστε συνεχώς σε νέες συνθήκες, επαναπροσδιορίζοντας διαρκώς τη σχέση με τον εσωτερικό μας εαυτό και το ευρύτερο περιβάλλον. Σταθερές όπως η λειτουργία της οικογένειας, οι ρόλοι, οι σχέσεις, οι επαγγελματικές συνθήκες, οι αξίες και ο τρόπος ζωής νοηματοδοτούνται συστηματικά εκ νέου.

Ο φουτουριστής συγγραφέας Alferd Toffler με τη φράση «ο αναλφάβητος του αύριο δεν θα είναι αυτός που δεν μπορεί να διαβάσει αλλά ο άνθρωπος αυτός που δεν έχει μάθει πώς να μαθαίνει» αναδεικνύει ως απαραίτητη δεξιότητα για την επιβίωση και εξέλιξη του ανθρώπινου είδους την ευελιξία προσαρμογής. Στο πόσο θετική ή όχι θα είναι αυτή η προσαρμογή παρά τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουμε, καίριο ρόλο έχει η ψυχική ανθεκτικότητα (Resilience) η δυναμική αυτή διαδικασία που περικλείει τη θετική προσαρμογή στις αντιξοότητες της ζωής. Είναι επομένως κατανοητό ότι σε μια περίοδο ατομικής και συλλογικής κρίσης, όπως αυτή που ζούμε τώρα και με δεδομένο το ίδιο κοινωνικό/οικονομικό status, κάποιοι άνθρωποι τείνουν να κατακερματίζονται ψυχικά ενώ κάποιοι άλλοι έχουν την ικανότητα / διαύγεια να διακρίνουν τις θετικές προεκτάσεις και να τις αξιοποιούν ως εφόδια για το μέλλον τους.

Νεότερα ευρήματα των νευροεπιστημών, σε συνδυασμό με τη θεωρία συναισθηματικού δεσμού (Attachment theory) καταδεικνύουν ότι η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελεί βασικό παράγοντα επιρροής σε όλο το φάσμα της ζωής μας όπως, τον τρόπο που ενυπάρχουμε με τον εαυτό και συνυπάρχουμε με τους άλλους, τις ακαδημαϊκές και επαγγελματικές μας επιλογές, τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τις κρίσεις κ.ά. Αποτελεί επιπλέον ένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της εγκεφαλικής λειτουργίας η οποία ξεκινάει από την πρώιμη παιδική ηλικία και μας ακολουθεί ως το τέλος της ζωής μας.

Πώς μπορούμε όμως να συμβάλουμε εποικοδομητικά στη διαμόρφωση της ψυχικής ανθεκτικότητας του παιδιού; Τα μοτίβα επικοινωνίας μας με το παιδί, οι προσωπικές μας αφηγήσεις για τον εαυτό και τον γύρω μας κόσμο –σε ποιο βαθμό δηλαδή επιτρέπουμε μια ανοιχτή αλληλεπίδραση με τους άλλους και παράλληλα με τα ίδια τα εσωτερικά μας βιώματα– μπορούν να διαμορφώσουν το κατά πόσο ένα παιδί θα νιώθει ασφαλές, ορατό και καθησυχασμένο, θα είναι δηλαδή ένα ανθεκτικό παιδί. Όσο περισσότερο εμείς έχουμε καλλιεργήσει έναν εαυτό που είναι θετικά προσκείμενος στη ζωή, παρόλες τις αντιξοότητες που υπάρχουν γύρω μας, τόσο βοηθάμε τα παιδιά να έχουν καλύτερο εσωτερικό έλεγχο, ευρύτητα πνεύματος, ηθική, ευχέρεια επίλυσης προβλημάτων, θετική περιέργεια για τη ζωή, ψυχική ανθεκτικότητα, συμπόνια και εναισθησία (insight). Η συναισθηματική τροφή που είναι απαραίτητη για όλα αυτά, προσιδιάζει με τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά της τροφής που χρειάζεται να φάει η κάμπια στη διάρκεια της ζωής της έτσι ώστε να μπορέσει από το στάδιο της χρυσαλλίδας να μεταμορφωθεί σε μια εκπληκτική πεταλούδα.

Όταν έχουμε να διαχειριστούμε παιδιά που έχουν τραυματιστεί ψυχικά, έχουν προδοθεί, εγκαταλειφθεί, παραμεληθεί από τους βιολογικούς γονείς / κηδεμόνες σε πρώιμα στάδια της ζωής τους όπως στην περίπτωση των παιδιών που φιλοξενούνται στα Παιδικά Χωριά SOS, τότε χρειάζεται να αναζητήσουμε «ρωγμές φωτός στο σκοτάδι» έτσι ώστε να αφυπνίσουμε την κοιμισμένη ψυχική τους ανθεκτικότητα.

Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και ερευνητή Daniel Siegel, η θετική εμπειρία μεταξύ φροντιστή – παιδιού μπορεί να επηρεάσει τη νευροφυσιολογία του εγκεφάλου του παιδιού, δίνοντας νέο νόημα σε προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες, δημιουργώντας θετική αυτοεικόνα και θέληση ύπαρξης σκοπού και ονείρου. Με άλλα λόγια ότι εμείς οι γονείς / φροντιστές συμβάλλουμε στη διαμόρφωση του παιδικού εγκεφάλου και ιδιαίτερα του προμετωπιαίου φλοιού, εκεί όπου μεταξύ άλλων διαμορφώνεται και η ψυχική ανθεκτικότητα.

Στο Παιδικό Χωριό SOS Βάρης, έχοντας ως βασική αποστολή τη φροντίδα και το μεγάλωμα παιδιών σε ανάγκη, ενστερνιζόμαστε βαθιά την αντίληψη των ειδικών στην
ψυχική υγεία Elspeth Mac Adam και Peter Lang ότι κάθε πλήγωμα, κάθε πρόβλημα, κάθε τραύμα στον ψυχισμό του παιδιού προέρχεται από τη ματαίωση ενός ονείρου, μιας ελπίδας, μιας προσδοκίας δηλαδή για τη ζωή η οποία δεν προσφέρθηκε στο παιδί αυτό στο βαθμό που αξίζει στα παιδιά όλου του κόσμου. Με βασικό πυλώνα αυτή την πεποίθηση πορευόμαστε και βοηθάμε τα παιδιά να διαχειριστούν τη ζωή τους και να συνδεθούν με τα δικά τους όνειρα.

Το έργο που παράγουμε σε καθημερινή βάση θεμελιώνεται πάνω στην αντίληψη περί θετικής προσέγγισης και ανάδειξης ενός εαυτού που υπάρχει μέσα σε σχέσεις και διαλόγους, ικανού να αντλήσει δυνάμεις από τα αποθέματα της ζωής του ακόμα και όταν αυτά προέρχονται από δύσκολα βιώματα, με σκοπό να συνεχίζει να υπάρχει και να εξελίσσεται.

Στην περίοδο της πανδημίας, τα παιδιά στο Παιδικό Χωριό SOS της Βάρης καλέστηκαν να αντεπεξέλθουν στις πρωτόγνωρες για όλους μας συνθήκες. Οι δεξιότητες της ευελιξίας και της ψυχικής ανθεκτικότητας που είχαν αναπτυχθεί από την έως τώρα ζωή τους στην κοινότητα του χωριού εξομάλυναν τις δυσκολίες της καθημερινότητας, τα βοήθησαν να εφεύρουν νέους τρόπους ασφαλούς επικοινωνίας, ψυχαγωγίας και κοινωνικοποίησης και να ανακαλύψουν τις θετικές πλευρές της καραντίνας, γιατί τα ανθεκτικά παιδιά έχουν την ικανότητα να βρίσκουν τη ρωγμή από την οποία μπορεί να μπει το φως.

* Ο Επαμεινώνδας Λοράνδος (ΜΑ, ECP, CADC) είναι Διευθυντής του Παιδικού Χωριού SOS Βάρης και της Στέγης Νέων Αθήνας. Επί 25 συναπτά έτη ασκεί συμβουλευτικό και θεραπευτικό έργο με εφήβους, ενήλικες, ζευγάρια και οικογένειες ως Ψυχοθεραπευτής, Οικογενειακός Θεραπευτής, Κοινωνικός Λειτουργός και Ειδικός Σύμβουλος Εξαρτήσεων.