Τα όρια και οι αυτοπεριορισμοί στο δημόσιο λόγο αλλά και οι σχέσεις θρησκείας και επιστήμης δοκιμάστηκαν σοβαρά σε ένα επεισόδιο αυτά τα Χριστούγεννα, με πρωταγωνιστές τον καθηγητή και σύμβουλο της ελληνικής κυβέρνησης Ηλία Μόσιαλο και τον τοπικό Μητροπολίτη Γλυφάδας Ελληνικού και 3Β Αντώνιο.
Ο διακεκριμένος καθηγητής πολιτικής της υγείας στο Λονδίνο αναδημοσίευσε στο Facebook ένα meme, ένα στιγμιότυπο που φαίνεται να προέρχεται από κάποια ταινία σχετική με τη ζωή του Ιησού και απεικονίζει έναν ηθοποιό που μοιάζει να υποδύεται τον Ιωσήφ με το γαϊδουράκι να ανταλλάσσει έναν πλαστό διάλογο με την Παναγία. Ο μεν Ιωσήφ παρουσιάζεται ως αρνητής της πανδημίας («Δεν πιστεύω στον κορονοϊό», φέρεται να απαντά στην ερώτηση «Γιατί δεν φοράς μάσκα;») η δε Παναγία εμφανίζεται να του απαντά με έναν προκλητικό και αυτοϋπονομευτικό σαρκασμό («Ότι έμεινα έγκυος από κρίνο ε; Αμάσητο το κατάπιες»).
Η ανάρτηση αυτή προκάλεσε σάλο και πυροδότησε την αντίδραση της Ιεράς Συνόδου. Στο πνεύμα αυτό, ο Μητροπολίτης Αντώνιος αφιέρωσε στο συμβάν αυτό την «εγκύκλιο» των Θεοφανείων, ένα εκτενές κείμενο που αναγνώστηκε από τους ιερείς σε όλους τους ναούς της περιοχής στις 6 Ιανουαρίου, επιχειρώντας να ανασκευάσει με θεολογικά επιχειρήματα τόσο το περιεχόμενο του meme όσο και μερικές βασικέ αλήθειες της επιστήμης.
Είναι αλήθεια ότι η δραστηριότητα του Ηλία Μόσιαλου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει κάτι το αντισυμβατικό σε σχέση την παρουσία που συνηθίζεται να έχουν δημόσια πρόσωπα. Πλάι σε επιστημονικές αναρτήσεις σχετικά με την πανδημία και τα εμβόλια ανεβαίνουν χιουμοριστικές φωτογραφίες και ατάκες ακολουθώντας την ελαφριά κουλτούρα του διαδικτύου που δεν τα παίρνει όλα στα σοβαρά. Χωρίς αυτό να απαγορεύεται από κάπου, η στάση αυτή μπορεί να πυροδοτήσει αντιθέσεις από τη στιγμή που δεν είναι η αναμενόμενη για ένα πρόσωπο το οποίο από τον Απρίλιο του 2020 εκπροσωπεί τη χώρα σε διεθνείς οργανισμούς για θέματα διαχείρισης του Covid-19.
Ωστόσο, η απάντηση του Μητροπολίτη Αντωνίου δεν έμεινε στην «προσβολή», στον «φανατισμό» και στην «έλλειψη σεβασμού» που καταλόγισε στον Ηλία Μόσιαλο η Ιερά Σύνοδος. Προχώρησε πολλά βήματα παραπέρα και πρώτον επιχείρησε να θεμελιώσει με «αποδείξεις» την «αειπαρθενία της Θεοτόκου» και δεύτερον υποστήριξε πάλι κομίζοντας «αποδείξεις» ότι η θεία μετάληψη δεν μεταδίδει τον κορονοϊό.
Η επιστήμη στην πανδημία αποκαθήλωσε το κύρος της θρησκευτικής πίστης ως αποκλειστικού παράγοντα σωτηρίας
Και μόνο η αντιπαράθεση ενός μητροπολίτη με έναν θετικό επιστήμονα είναι ένα αξιοπρόσεκτο φαινόμενο. Η ορμητική είσοδος της επιστήμης στο προσκήνιο ως υπέρτατης προστάτιδας της εύθραυστης ανθρώπινης ύπαρξης τον καιρό της πανδημίας έχει αποκαθηλώσει σε ένα βαθμό το κύρος της θρησκευτικής πίστης ως αποκλειστικού παράγοντα σωτηρίας. Η ενοχοποίηση του συνωστισμού στις εκκλησίες και του μυστηρίου της μετάληψης ως ενός από τους παράγοντες μετάδοσης του φονικού ιού έθιξε τον πυρήνα μιας θεμελιώδους τελετουργίας για όλο το εκκλησιαστικό οικοδόμημα. Μολονότι η κορυφή της ιεραρχίας μετά από παλινωδίες αποδέχτηκε τελικά την απλή αλήθεια ότι η λατρεία σήμερα είναι καλύτερο να τελείται ιδιωτικά, ένα σημαντικό κομμάτι της ιεροσύνης ουδέποτε χώνεψε αυτό τον υποβιβασμό.
Για το λόγο αυτό επίσκοποι όπως ο Αντώνιος αισθάνονται ότι πρέπει να αντιπαρατεθούν με τους εκπροσώπους της επιστήμης, να τους βάλουν στη θέση τους. Γι’ αυτό στην «εγκύκλιό» του ο Αντώνιος ζητά στο τέλος «να ταπεινωθεί ο κ. Μόσιαλος και να ζητήσει συγγνώμη για τις ύβρεις του εναντίον του Χριστού».
Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η φύση της επιχειρηματολογίας που παρατάσσει ο Αντώνιος για να κατατροπώσει τον Ηλία Μόσιαλο. Μεταξύ άλλων ο τοπικός ποιμενάρχης θέλει να «αποδείξει» ότι ο Ιωσήφ δεν αμφισβήτησε ποτέ την Παναγία και αναφέρει ότι «εγνώριζε πολύ καλά την προφητεία του Ησαΐου, που είχε προαναγγείλει 800 (!) χρόνια πριν γεννηθή ο Χριστός, ότι θα εγεννάτο από Παρθένο».
Και παρακάτω, ο Αντώνιος επιχειρηματολογεί για «την καθαρότητα» της Παναγίας την οποία «πιστοποιούν και τα αναρίθμητα θαύματά Της». Αναφέρει μάλιστα το πιο κοντινό, σε έναν ναό του Βύρωνα όπου «η εικόνα Της εδώ και μήνες δακρυρροεί».
Πρόκειται για ψευδοεπιχειρήματα που κάνουν κύκλο γύρω από τον εαυτό τους χωρίς να ακουμπούν πουθενά στην πραγματικότητα. Αν κάποιος πιστεύει στην εγκυρότητα των προφητειών, θα δεχτεί και το θαύμα της επιβεβαίωσής τους. Αν κάποιος δεχτεί ότι η εικόνα δακρύζει, πιστεύει και στην αγιότητα της Μαρίας. Η αλήθεια της θεολογίας είναι ζήτημα προσωπικής πίστης, πρόβλημα επιλογής και όχι γνώσης. Μόνο η αλήθεια της επιστήμης έχει ανάγκη θεμελίωσης και μπορεί να υποβληθεί σε πειραματικό έλεγχο για την επαλήθευσή της. Αυτή είναι η καταστατική διαφορά μεταξύ επιστήμης και φιλοσοφίας που φαίνεται ο μητροπολίτης Αντώνιος να μην την αντιλαμβάνεται.
Παρόμοιο σφάλμα λογικής αλλά με πολύ σοβαρότερες προεκτάσεις κάνει ο τοπικός επίσκοπος σε ό,τι αφορά τη μετάδοση του κορονοϊού. «Τόσες φορές μετελάβαμε τό Σώμα και το Αίμα του Χριστού και από την Θεία Μετάληψη ουδείς αρρώστησε», υποστηρίζει για να πει ότι ο Ηλίας Μόσιαλος που προειδοποίησε για το φαινόμενο «διεψεύσθη παταγωδώς». Εδώ δυστυχώς η αυθαίρετη και ατεκμηρίωτη γενίκευση μιας προσωπικής εμπειρίας συνδυάζεται με μια επικίνδυνη για τους άλλους και αυτοκαταστροφική ιδεοληψία.