Ένας κορυφαίος Έλληνας του εξωτερικού έγινε επίτιμος δημότης Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης. Ο Αριστείδης Πατρινός, γενετιστής βιολόγος που ξεκινώντας από την ελληνική κοινότητα του Καΐρου διέπρεψε στις ΗΠΑ, συμμετέχοντας στην ομάδα η οποία αποκωδικοποίησε το ανθρώπινο DNA, το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 2019 βρέθηκε στη Βούλα, όπου σε μια επίσημη τελετή έλαβε από τον Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης την τιμητική πλακέτα της επιτιμοποίησης. Στο περιθώριο της εκδήλωσης μίλησε στον «Δημοσιογράφο» για την πορεία του, για τη μεγάλη πρόκληση της κλιματικής αλλαγής στην οποία έχει αφιερώσει πλέον την επιστημονική του δραστηριότητά του αλλά και για σύγχρονα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία, όπως οι σχέσεις των ΜΜΕ με τους επιστήμονες.
Ξεκινήσατε από ένα σχολείο της ομογένειας και φτάσατε σε ανακαλύψεις που πολύ λίγοι άνθρωποι στον κόσμο έχουν πετύχει. Ποια ήταν τα βασικά σας εφόδια σε αυτή τη διαδρομή;
Κατ’ αρχάς, ήμουν τυχερός. Βρέθηκα στην κατάλληλη θέση την κατάλληλη στιγμή και εκμεταλλεύτηκα την κατάλληλη ευκαιρία. Φυσικά, είχα καλές βάσεις. Η Αμπέτειος Σχολή στην οποία φοίτησα στο Κάιρο ήταν από τα καλύτερα ελληνικά Γυμνάσια. Και βέβαια, ο δάσκαλός μου ο Χρήστος Διονυσόπουλος ήταν πολύ ιδιαίτερος. Ήταν παθιασμένος για τη μάθηση και πολύ μορφωμένος.
Πρόσφατα είδαμε την περίπτωση μιας νέας ερευνήτριας που βραβευόταν για επιτεύγματα που τελικά αποδείχτηκαν αβάσιμα. Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης στην ανάδειξη των πορισμάτων της επιστήμης και των ίδιων των επιστημόνων;
Δυστυχώς, το παρακολούθησα και με λύπησε. Δεν την ήξερα τη γυναίκα, διάβασα όμως γι’ αυτήν και ήμουν ένθερμος οπαδός της γιατί έδωσε κατά τη γνώμη μου την ελπίδα στις γυναίκες να ακολουθήσουν μια τέτοια σταδιοδρομία. Ελπίζω ότι όταν όλες οι αλήθειες βγουν, να μην είναι τόσο άσχημη η εικόνα όσο είναι τώρα. Το ερώτημά σας για το ρόλο των ΜΜΕ βασανίζει πολύ και τον αμερικανικό Τύπο και την κοινωνία. Στις ΗΠΑ έχουμε και σημαντική μερίδα του πληθυσμού που δεν συμπαθεί την επιστήμη και μάλιστα υποπτεύεται ότι αυτή είναι δάκτυλος της Αριστεράς, ότι είναι αντίθετη στη θρησκεία. Αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα για μας. Τους Έλληνες τους βλέπω πιο ρεαλιστές στη σχέση θρησκείας, κοινωνίας και επιστήμης. Ενώ ένα σημαντικό ποσοστό συμπολιτών μου στην Αμερική κατ’ εμένα είναι κάπως εξτρεμιστές. Κάποιοι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος δεν πάτησε ποτέ στο φεγγάρι και όλα αυτά τα έκαναν στο Χόλιγουντ με κόλπα. Όλα τα πανεπιστήμια και τα κέντρα έρευνας δίνουν πλέον σημαντικό βάρος στην εκλαΐκευση των επιστημονικών αποτελεσμάτων για θέματα τα οποία αφορούν την κοινωνία και τον μέσο πολίτη. Σκοπός είναι να καταλάβει ο μη μορφωμένος πολίτης γιατί έγινε η έρευνα και τι αποτελέσματα έβγαλε. Οπότε ο δημοσιογράφος που θέλει να κάνει καλά τη δουλειά του έχει σήμερα πολύ περισσότερα εφόδια από ό,τι στο παρελθόν. Επιπλέον, αυτό που χρειάζεται είναι ο δημοσιογράφος όταν γράφει ένα ρεπορτάζ να μη μεγεθύνει τα αποτελέσματα για να κεντρίσει το ενδιαφέρον αυτών που διαβάζουν.
Έχετε ασχοληθεί όσο λίγοι με την κλιματική αλλαγή. Πώς ερμηνεύετε ότι μέχρι σήμερα αρκετοί αμφισβητούν το φαινόμενο ή το αντιμετωπίζουν ως φυσιολογικό, υποτιμώντας το;
Είναι κάπως πολύπλοκο. Ξεκινώντας το 1976 να ασχολούμαι με την κλιματική αλλαγή, τότε υπήρχε σημαντική αμφιβολία για το αν τα αποτελέσματα τα οποία είχαμε από την πρώτη χρονιά ήταν βέβαια. Δεν είχαμε τότε τους κατάλληλους υπολογιστές για τα μοντέλα μας, οπότε κατά ένα μεγάλο ποσοστό τα αποτελέσματά μας μπορεί να έπεφταν έξω. Σιγά σιγά, όταν περνούσαν τα χρόνια οι υπολογιστές έγιναν καλύτεροι, τα μοντέλα έγιναν καλύτερα και αρχίσαμε να έχουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα αποτελέσματα που βγάζουμε. Αλλά δυστυχώς κατ’ εμένα μερικοί από τους συναδέλφους μου κινήθηκαν γρήγορα και εξέφρασαν τα αποτελέσματα με μεγάλη βεβαιότητα και με κάποια αλαζονεία. Στην κλιματική αλλαγή θα υπάρχει πάντοτε ένα ποσοστό αβεβαιότητας. Είναι λανθασμένο να πει κανείς ότι είναι βέβαιος 100% πως αν συνεχίσει η σημερινή κατάσταση, θα καταστραφεί η Γη ή ότι είμαστε βέβαιοι ότι με την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα θα καούμε. Εγώ είμαι βέβαιος ότι αυτό θα γίνει, αλλά η βεβαιότητά μου είναι θα έλεγα 93% και ανεβαίνει. Κάποιοι επιστήμονες φυσικοί αν δεν τους πεις για 100% βεβαιότητα, δεν σε ακούν. Από την άλλη υπάρχουν και άνθρωποι πολύ θρήσκοι, ένα ποσοστό 30-35% στις ΗΠΑ, οι οποίοι πιστεύουν ότι ο Χριστός δεν πρόκειται να αφήσει τον πλανήτη να καεί και ότι θα επέμβει. Εγώ πάντα έλεγα ότι πρέπει να είμαστε ταπεινοί, όχι αλαζόνες. Υπάρχουν και αξιόλογοι φυσικοί που δεν πιστεύουν ότι αυτό είναι ένα πρόβλημα. Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που πλουτίζουν από τις εταιρείες πετρελαίου.
Κατά τη γνώμη σας, ποια μέτρα μπορούν να ανασχέσουν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής;
Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στο σημείο όπου δεν μπορούμε να καταφέρουμε σημαντική μείωση της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου που εκπέμπουμε. Νομίζω ότι γίνονται μεγάλες προσπάθειες και πολλές χώρες υπόσχονται ότι θα κάνουν ό,τι μπορούν. Και υπό τις καλύτερες συνθήκες όμως δεν θα μπορέσουμε να μειώσουμε σημαντικά αυτή την εκπομπή αερίων. Δεν γίνεται από ρεαλιστική άποψη. Επίσης, δεν είναι δυνατόν να μετατρέψουμε όλες τις μορφές ενέργειας σε εναλλακτικές. Έχουμε έναν εθισμό στα ορυκτά καύσιμα. Εγώ είμαι οπαδός της πυρηνικής ενέργειας, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Οπότε δεν νομίζω ότι θα καταφέρουμε να κρατήσουμε τη θερμοκρασία κάτω από 2 βαθμούς αύξησης. Ίσως σε 50 χρόνια να έχουμε καταφέρει και άλλες μορφές ενέργειας να βρούμε, την τήξη για παράδειγμα, ή να καταφέρουμε να κάνουμε τις εναλλακτικές πηγές πιο επιτυχείς – να καταφέρουμε να συσσωρεύσουμε την ενέργεια, ώστε να γίνει η αλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα. Στο μεσοδιάστημα, υπάρχουν τεχνολογίες που θα μας βοηθήσουν να αφαιρέσουμε το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα με πολλούς τρόπους, χημικούς, μηχανολογικούς αλλά και βιολογικούς, που είναι το δικό μου πεδίο. Καταφέραμε π.χ. να αλλάξουμε τα φυτά που χρησιμοποιούμε ώστε να έχουν πιο βαθιές ρίζες και καλύτερο μεταβολισμό, δηλαδή να απορροφούν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα. Έχουμε ένα σημαντικό συνέδριο στο τέλος του χρόνου που είναι αφιερωμένο στο τι μπορεί να κάνει η συνθετική βιολογία, η βιολογία των συστημάτων, στο να καθυστερήσει την κλιματική αλλαγή. Το διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να αφαιρείται συνολικά από την ατμόσφαιρα με συστήματα που το μετατρέπουν σε κάτι πιο χρήσιμο. Είναι μια οικολογική προσέγγιση. Επίσης ένα σημαντικό κομμάτι της καριέρας μου το έχω αφιερώσει στην άλγη, που μετατρέπει το διοξείδιο του άνθρακα σε οξυγόνο και επίσης μετατρέπεται σε μια ύλη ισοδύναμη του πετρελαίου. Οπότε το καύσιμο αυτό είναι εντελώς εναλλακτικό, διότι και αυτό ό,τι διοξείδιο άνθρακα εκπέμπει μια μεταγενέστερη άλγη το απορροφά.
Όλες οι εγχώριες ρατσιστικές θεωρίες επικαλούνται πάντα τη βιολογία για να θεμελιώσουν τους ισχυρισμούς τους και φαίνεται από έρευνες ότι η ελληνική κοινή γνώμη είναι δεκτική σε αυτές τις θέσεις. Ποια είναι η επιστημονική απάντηση στις απόψεις περί ελληνικού DNA;
Είμαι 100% βέβαιος ότι το DNA δεν έχει καμία σχέση με τη φυλή. Δηλαδή δεν υπάρχουν φυλές με διαφορετικά DNA. Μπορεί ορισμένα γονίδια να είναι κάπως διαφορετικά με την επίδραση του περιβάλλοντος όπου ζουν τα άτομα αυτά, αλλά οι διαφορές αυτές είναι μηδαμινές. Η όλη θεωρία να πει κανείς ότι ένας λαός έχει καλύτερο DNA είναι ανυπόστατη. Κάποιες ομάδες ανθρώπων ψάχνουν κάτι να τους δώσει προτεραιότητα και υπεροχή. Ευτυχώς όμως αυτό δεν βρίσκεται στο DNA. Παλιότερα κάποιοι έλεγαν ότι η ομοφυλοφιλία οφειλόταν στο DNA. Έγινε μια πολύ σημαντική μελέτη από το αγγλικό Σύστημα Υγείας, με συμμετοχή πάνω από μισό εκατομμύριο ανθρώπων και τελικά βρήκαν ότι δεν υπάρχει πραγματική διαφορά.
Ποιος είναι ο ρόλος του ατόμου και ποιος της ομάδας κατά την εκπόνηση της επιστημονικής έρευνας στις φυσικές επιστήμες;
Αυτή είναι μια καλή ερώτηση, διότι ειδικά η βιολογία και μέχρι να κάνουμε την αποκωδικοποίηση του DNA, ήταν πιο πολύ ατομική επιστήμη και έρευνα. Ένα μεγάλο εργαστήριο βιολογίας το ’60 και το ’70 είχε δύο επιστήμονες καθηγητές, δύο τρεις βοηθούς, πέντε έξι φοιτητές και αυτή θεωρούνταν μεγάλη ομάδα. Παράλληλα, στις άλλες επιστήμες, τη φυσική, τη μηχανολογία, τη χημεία κ.λπ. η ομάδα ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό. Πολύ πριν τους βιολόγους, οι φυσικοί ανακάλυψαν ότι για να κάνεις σημαντικές ανακαλύψεις, δεν χρειάζεσαι μόνο τον μοναχικό καθηγητή, που είναι έξυπνος. Χρειάζεσαι και σημαντικά μεγάλη ομάδα, όπως και σημαντικά εργαλεία. Για το CERN για παράδειγμα απαιτούνται δισεκατομμύρια δολάρια και ομάδες χιλίων και δύο χιλιάδων ατόμων, τα οποία πρέπει να εργαστούν σαν ομάδα για να καταφέρουν αυτό που προσπαθούν. Η βιολογία ήταν το αντίθετο, λίγοι άνθρωποι που έκαναν σποραδικές ανακαλύψεις και σαν σύνολο σιγά σιγά προχωρούσε η επιστήμη. Η αποκωδικοποίηση του DNA άλλαξε το παράδειγμα. Όταν προτείναμε το μοντέλο, οι καθεαυτού βιολόγοι ήταν εντελώς αντίθετοι, διότι νόμιζαν ότι μια τέτοια εξέλιξη θα τους στερούσε πόρους.
Πώς αξιολογείτε τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια;
Εγώ είμαι προϊόν των ελληνικών πανεπιστημίων και από τότε που αποφοίτησα και πήγα στις Ηνωμένες Πολιτείες έχω συναναστραφεί πολύ με Έλληνες. Έχω μεγάλη πίστη και βεβαιότητα για την αξία των ελληνικών πανεπιστημίων. Ξέρω ότι τα προβλήματα που είχε η χώρα τα τελευταία δέκα χρόνια είχαν επίπτωση οπωσδήποτε και στα πανεπιστήμια. Ειδικά αυτό που με στενοχώρησε είναι ότι χάνουμε σημαντικό επιστημονικό προσωπικό. Επιστήμονες που φεύγουν και πιθανόν να μη γυρίσουν ποτέ, μια μεγάλη απώλεια. Πάντως, όπου πάνε αυτοί οι Έλληνες, πάντοτε πάνε πολύ καλά και τους εκτιμούν. Ξέρουν όλοι στο εξωτερικό ότι όταν έχουν έναν Έλληνα φοιτητή, με μεγάλη πιθανότητα θα είναι πολύ ικανός, δραστήριος, με επιμέλεια και με ηθική. Οι βιολόγοι που βγάζουμε από την Κρήτη είναι για παράδειγμα από τους καλύτερους του κόσμου.