Οι «μικροσκοπικοί εργάται» του Ορφανοτροφείου
Σχεδόν έναν αιώνα μετρά η νεότερη φανερή ιστορία του παραθαλάσσιου ναού που οι κάτοικοι του αρχαίου Δήμου Αιξωνιδών Αλών αφιέρωσαν στον Απόλλωνα. Όπως μεταφέρει ο Δημήτρης Κουτσογιάννης στο μοναδικό του βιβλίο του Παληά Βουλιαγμένη (1984) η ανακάλυψη των πρώτων ευρημάτων έγινε το καλοκαίρι του 1925 από τους μικρούς τροφίμους του Ορφανοτροφείου Βουλιαγμένης. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία κινήθηκε έναν χρόνο αργότερα και η επίσημη ανασκαφή ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1926 με επικεφαλής τον διαπρεπή αρχαιολόγο και μετέπειτα ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη. Το γεγονός αυτό συγκέντρωσε το ενδιαφέρον του Τύπου της εποχής και σήμερα διασώζεται ένα πολύ κατατοπιστικό ρεπορτάζ από την εφημερίδα Εμπρός της 15ης Ιουλίου 1926, όπου περιγράφονται οι πρώτες ημέρες της ανασκαφής. Την προσοχή του σημαντικού Σμυρνιώτη δημοσιογράφου Νέστορα Λάσκαρη τράβηξαν οι «μικροσκοπικοί εργάται», οι τρόφιμοι του Ορφανοτροφείου που ανέλαβαν το ρόλο των σκαπανέων και βέβαια τα σημαντικά ευρήματα που περιέγραψε αναλυτικά. Ενδιαφέρουσα ιστορικά είναι η παρατήρηση του δημοσιογράφου ότι η παραλία του Λαιμού παραμένει «ειρηνική και αθόρυβη» πλην των Κυριακών. Όπως και η μεταφορά του αιτήματος να δημιουργηθεί επί τόπου ένα μουσείο που θα στεγάσει τα αρχαία αντικείμενα. Στη μεταγραφή του κειμένου της εφημερίδας, διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην της πολυτονικής γραφής.
Αι ανασκαφαί της Βουλιαγμένης, Νέστωρ Λάσκαρης
Από τριημέρου ήδη εις την καθ’ όλας τας ημέρας της εβδομάδος πλην της Κυριακής ειρηνικήν και αθόρυβον παραλίαν του λαιμού της Βουλιαγμένης (τον αρχαίο Ζωστήρα) μια εξαιρετική παρατηρείται κίνησις. Παιδάκια του Εκκλησιαστικού Ορφανοτροφείου Βουλιαγμένης πηγαινοέρχονται επί της αμμώδους λωρίδος την οποίον βρέχει εκατέρωθεν το κύμα του Σαρωνικού. Άλλα σκάπτουν με την αξίνην την άμμον, άλλα την μεταφέρουν με ζεμπίλια μακρύτερα. Είναι οι μικροσκοπικοί εργάται των ανασκαφών αι οποίαι ήρχισαν συστηματικώς από της προχθές Δευτέρας υπό την επιστασίαν του αρχαιολόγου κ. Κουρουνιώτη διά να φέρουν εις το φως τον ιερόν του Απόλλωνος το οποίον κατά πάσαν πιθανότητα κατέχει το κέντρον της αμμώδους λωρίδος ήτις ενώνει την παραλίαν της Βουλιαγμένης με την χερσόνησον Καβούρι.
Το έδαφος ευτυχώς δεν φέρει καμμίαν αντίστασιν εις την αξίνην του αρχαιολόγου. Η άμμος μεταφέρεται τάχιστα. Και διά τον λόγον αυτόν κατωρθώθη μέχρι τούδε ν’ αποκαλυφθεί ολόκληρον το τετράγωνον κτίριον όπερ μέχρι της στιγμής τουλάχιστον φαίνεται ότι είνε το αναζητούμενον ιερόν.
Είνε εν κτίριον ορθογώνιον μήκους δέκα μέτρων με πλάτος πέντε και με θύραν προς Ανατολάς. Το ύψος των τοίχων δεν υπερβαίνει το 1,50 μέτρ. διότι ήδη αι αξίναι προσέκρουσαν εις το λιθόστρωτον δάπεδον. Εάν όμως εξαιρέσει τις το δάπεδον εκ πωρίνου λίθου, οι τέσσαρες τοίχοι του κτιρίου είναι πολύ νεώτεροι, Βυζαντινοί ασφαλώς πείθοντες ότι επί του αρχαίου ιερού ανηγέρθη βραδύτερον Βυζαντινός ναΐσκος. Τα εντός όμως του κτιρίου ανευρεθέντα μαρμάρινα λείψανα αποδεικνύουν ότι το υλικόν του αρχαίου ιερού διετηρήθη άθικτον εχρησιμοποιήθη δ’ ίσως και υπό των χριστιανών.
Εις το μέσον περίπου της νοτίου πλευράς του κτιρίου ευρίσκεται μαρμάρινος θρόνος κλασικής τέχνης διατηρούμενος σχεδόν άθικτος. Προ αυτού κίων επίσης μαρμάρινος και μετ’ αυτόν μαρμάρινον διπλούν κάθισμα του οποίου όμως ελλείπει το ερεισίνωτον, της αυτής με τον θρόνον τέχνης. Επί του προσθίου μέρους του καθίσματος αυτού υπάρχει η ακόλουθος επιγραφή κάλλιστα διατηρουμένη εξ ης αποδεικνύεται ότι πρόκειται περί του ιερού του Απόλλωνος του οποίου άλλως τε την ύπαρξιν βεβαιοί και ο Παυσανίας. […]
Η ανωτέρω επιγραφή αποδεικνύει ότι πρόκειται περί του ιερού του Απόλλωνος ευρισκομένου εις την θέσιν Ζωστήρ του δήμου Αλών. Ο κ. Κουρουνιώτης αυτήν τουλάχιστον εξέφρασε την γνώμην στηριζόμενος και επί του κειμένου του Παυσανίου όστις αναφέρει ότι εις την Ζωστήρος άκραν έναντι της νήσου Φαύρα (Φλέβες) υπήρχον αι Αλαί Αιξωνίδες, όπου και το ιερόν του Απόλλωνος.
Πάντα επομένως τα τεκμήρια αποδεικνύουν ότι χάρις εις τα ορφανά του εκκλησιαστικού ορφανοτροφείου, άτινα σκάπτοντα την άμμον έφερον εις φως κεφαλήν, ήτις μέχρι στιγμής θεωρείται του Απόλλωνος, πρόκειται να έλθη εις φως σήμερον εν επί πλέον λείψανον του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Αι ανασκαφαί μέχρι στιγμής παρουσιάζουν αρκετόν ενδιαφέρον. […]
Οι μικροί τρόφιμοι του Ορφανοτροφείου εμπνεόμενοι υπό του αρχαιόφιλου διευθυντού των αρχιμανδρίτου κ. Ακακίου και του διδασκάλου κ. Ζαγανιάρη εργάζονται με ζήλον τον οποίον δεν θα είχον ούτε αρχαιολόγοι. Επιφωνήματα χαράς υποδέχονται την ανεύρεσιν και του ελαχίστου τεμαχίου μαρμάρου. Και με πόσην στοργήν σπεύδουν να τα καθαρίσουν και να τα παραδώσουν εις τους επόπτας του υπουργείου!
Η μόνη ευχή διευθυντού, διδασκάλων και ορφανών μαθητών θα ήτο να ιδρυθή επιτοπίως μικρόν μουσείον το οποίον θα περιέκλειε τα ευρήματα και θ’ απετέλει συγχρόνως αφορμήν επισκέψεως του μέρους και ανακουφίσεως και του Ορφανοτροφείου. Εάν πράγματι αποκαλυφθή το ιερόν, η ίδρυσις πλησίον αυτού και μουσείου περικλείοντος παν ό,τι μας διέσωσεν ο χρόνος από τον αρχαίον αυτόν δήμον όπου κατά την παράδοσιν η Λητώ φεύγουσα αφήκε να πέση ο ζωστήρ της θα ήτο όχι μόνον εύκολος, αλλά και επιβεβλημένη διά να κοσμήση το θαυμάσιον τοπείον, όμοιον του οποίου ούτε η Κυανή Αύρα έχει να επιδείξη.